ژئواستراتژی ایندوپاسیفیک با به رسمیت شناختن تهدیدها و چالش‌های چین بر استفاده این کشور از قدرت دیپلماتیک، نظامی و تکنولوژیکی برای ایجاد یا گسترش حوزه نفوذ خود و ظهور به عنوان پرنفوذترین قدرت جهان تاکید دارد. از این رو درصدد است تا با اقداماتی از جمله اجبار تجاری و اقتصادی، اعمال نفوذ و تهدیدات نظامی ضمنی برای متقاعد کردن سایر کشورها برای رسیدن به برنامه‌های سیاسی و امنیتی خود، تمرکز بر خط کنترل واقعی و موضوع دریای جنوبی چین، توسعه پروژه کمربند-جاده و شبکه های دیجیتال، ایجاد و توسعه پایگاه های فرادریایی، کنترل منابع آب به عنوان کشور بالادستی رودخانه های کشورهای جنوب و جنوب شرق آسیا، و تامین منابع نفت و گاز با اجرای طرح کمربند –جاده از خاورمیانه، نفوذ خود را در سطح بین الملل افزایش دهد.
تحت این فعالیت ها و تصورات ژئوپلیتیکی، بازیگران تاثیرگذار مانند ایالات متحده امریکا، استرالیا، ژاپن و هند در مورد «ظهور چین» پروژه ایندوپاسیفیک را به عنوان تلاشی برای تقویت مکانیسم هایی جهت مقابله با ظهور چین نه تنها به عنوان یک قدرت جهانی پیشرو، بلکه به عنوان یک بازیگر قدرتمند در نظر گرفتند و توسعه دادند. بدین ترتیب حفظ برتری نظامی-اقتصادی درازمدت در برابر برنامه‌های مختلف سیاسی-امنیتی-اقتصادی چین در فضای پیرامونی این کشور، در اولویت طراحان ژئواستراتژی ایندوپاسیفیک قرار دارد. در این راستا افغانستان به عنوان یکی از مهمترین گذرگاه های ترانزیتی مدنظر چین، نقش ویژه ای در تحولات ژئواستراتژی ایندوپاسیفیک دارد.
ایندوپاسیفیک و افغانستان
افغانستان به دلیل همسایگی با چین از مسیرهای مهم کریدورهای ترانزیتی به شمار می آید. پروژه کمربند-جاده از سه مسير تشکيل شده است، که مسير شمالی و مرکزی- که هر کدام اهميت اقتصادی، ترانزيتی، سياسی و اجتماعی خود را دارند- از افغانستان عبور می کند. به طوری که بخش مسير شمالی، چين را از طريق کشورهای آسيای مرکزی (تاجيکستان، قزاقستان، قرقيزستان، افغانستان، ازبکستان و ترکمنستان) به روسيه، اروپا و شمال افريقا متصل می‌کند؛ از آن سو مسير مرکزی، آسيای مرکزی را از طريق افغانستان و ترکمنستان به ايران و خليج فارس و همچنين ترکيه و دريای مديترانه می‌رسد.
چین به منظور عبور از تهدیدات استراتژی ایندوپاسیفیک توافق نامه های متنوعی را در جهت ایجاد و توسعه کریدورهای ترانزیتی در فضای پیرامون خود در نظر دارد که یکی از آنها کریدور آسیایی می باشد. قبل از ایجاد پروژه شبکه بزرگراه آسیایی، پروژه توسعه زیرساخت حمل و نقل زمینی آسیا (آلتید) برای اولین بار در چهل و هشتمین اجلاس(1992میلادی) کمیسیون اقتصادی و اجتماعی آسیا و اقیانوسیه با مشارکت کشورهای افغانستان، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، بنگلادش، کامبوج، چین، هند، اندونزی، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، لائوس، مالزی، مغولستان، میانمار، نپال، پاکستان، فیلیپین، کره، روسیه، سنگاپور، سریلانکا، تاجیکستان، تایلند، ترکمنستان، ترکیه، ازبکستان و ویتنام، مطرح شد. با این حال توافقنامه بین دولتی در مورد شبکه بزرگراه های آسیایی در 4 جولای 2005 لازم الاجرا شد. هدف این توافقنامه تکمیل 141000 کیلومتر جاده در 32 کشور آسیایی برای اتصال به اروپا است. شبکه بزرگراه های آسیایی علاوه بر اینکه امکان سفر مستقیم از توکیو به استانبول را فراهم و تجارت و گردشگری را تسهیل می کند، مسیر کشورهای محصور در خشکی را به سوی کشورهای دیگر باز می کند.
کریدور دیگر که از اهمیت زیادی برای چین برخوردار است کریدور پنج ملت می باشد. چین در سال2016 تفاهم نامه ای برای ارتقاء سطح همکاری های دو جانبه با افغانستان در راستای ادغام این کشور به شبکه زیرساختی طرح و امضاء کرد. بدین ترتیب کریدور راه آهن پنج ملت با هدف افزایش تجارت منطقه ای و تشویق ایجاد شغل همراه با حجم تجارت بیشتر مورد بررسی قرار گرفت. این پروژه از یک طرف چین و از سوی دیگر ایران را در مجموع 2100 کیلومتر به هم متصل می کند و از جمهوری قرقیزستان، تاجیکستان و افغانستان می گذرد. تأثیر اقتصادی گسترده‌تر بر تجارت و ترانزیت، از جمله فرصت‌هایی برای سرمایه‌گذاری قابل توجه خواهد بود. در این پروژه دسترسی افغانستان به بنادر چابهار و بندرعباس ایران تسهیل می شود، از این رو افغانستان در قلب این کریدور مهم نقش مهمی بازی می کند.
همچنین در اگوست2017 تحت برنامه «جاده ابریشم دیجیتال» چین در اتصال فیبر نوری افغانستان از طریق کریدور واخان سرمایه گذاری کرده است. لازم به ذکر است افغانستان کوتاه ترین مسیر را برای اتصال فیبر نوری چین به خاورمیانه و اروپا فراهم می کند.
چشم انداز
اگرچه افغانستان با چالش های نظیر عدم دسترسی گسترده به خدمات عمومی و نابرابری اجتماعی و اقتصادی رو به روست، اما چین برای مقابله با ژئواستراتژی ایندوپاسیفیک تدریجا برنامه تعامل استراتژیک با تاکید بر همکاری‌های تجاری-اقتصادی (انرژی و حمل و نقل)، و امنیتی را در افغانستان اجرایی خواهد کرد. جغرافیا و موقعیت ژئوپلیتیکی-ژئواکونومیکی افغانستان پتانسیل های فوق العاده ای را برای پیوندهای جاده ای – ریلی چین با بازارهای منطقه ای و جهانی فراهم می کند و می تواند بعضی از محدودیت های که این کشور در آبهای منطقه ایندوپاسیفیک با آن رو به روست را مرتفع سازد. این موضوع برای ایالات متحده و متحدانش که درصدد کنترل فضای اقتصادی-سیاسی چین هستند به منزله یک راه فرار و یا میان بر در نظر گرفته می شود که می تواند نگرانی های امنیتی را به وجود آورد. یکی از این نگرانی ها عقب راندن شرکای ایالات متحده از افغانستان می باشد. شراکت تاکتیکی افغانستان با هند-به عنوان متحد استراتژیک امریکا برای مهار چین در منطقه ایندوپاسیفیک-، بر سر موضوع کریدور ترانزیتی کابل-چابهار-بمبئی بدون هیچ دستاوردی صرفا نشان دهنده آن است که تا چه اندازه چین می تواند اهرم های فشار را در حمایت از منافع خود فعال نماید. چین به دنبال دستاوردهای نظامی، اقتصادی و استراتژیک منطقه‌ای با پشتوانه افغانستان است و مصمم است مشارکت‌های مبتنی بر طرح های ژئواکونومیک از جمله پروژه‌های زیرساختی مهم مربوط به کریدورها را از طریق این کشور عملیاتی نماید. در این راستا پلتفرم های همکاری منطقه ای مانند اکو و سارک که افغانستان عضو آنهاست نیز می تواند کارساز باشد.
انتظار می رود افغانستان برای ایجاد توازن بین نفوذ قدرت‌های بزرگ، بر تصمیمات سیاست خارجی خود بیشتر تمرکز کند. ضمن اینکه بین بی طرف ماندن و پایبندی به سیاست یک قدرت ترجیح می دهد نقش موثری در بازی های دیپلماتیک ایفا نماید و به احتمال زیاد با توجه به احساس انزوای فزاینده رهبران افغانستان ناچارند تا توجه چین را به سمت خود جلب نمایند. انتظار می‌رود تصمیم چین برای اولویت‌بندی توسعه اقتصادی تحت پروژه کمربند-جاده به‌عنوان یک ضرورت استراتژیک، سرمایه گذاری های جدیدی را در افغانستان ایجاد کند و از طرف دیگر چالش های جدید ژئوپلیتیکی را در منطقه به وجود آورد.
مریم وریج کاظمی- دکترا جغرافیای سیاسی
