صنعت گردشگری در افغانستان؛ ظرفیت جهانی و محرومیت تکراری!

صنعت گردشگری در افغانستان؛ ظرفیت جهانی و محرومیت تکراری!

شاید کمتر کسی از مردم افغانستان باشند که به طبیعت زیبا، آثار تمدنی و تاریخی و خیل گسترده جاذبه‌های توریستی کشور ناآشنا باشند، اما همگان معتقدند که با وضعیت امروز افغانستان استفاده از ظرفیت گردشگری در این سرزمین ناممکن است. شرایط دهه‌های اخیر، افغانستان را در پیش چشم جهانیان منطقه‌ای ناامن و هولناک معرفی کرده و به همین دلیل این کشور از میلیاردها دالر در صنعت گردشگری محروم شده است.

????سیدمهدی حسینی

• فراز و نشیب صنعت گردشگری در افغانستان

اولین شرکت های سیاحتی در افغانستان در دهه ۳۰ و ۴۰ میلادی شکل گرفتند و به مسافران خدماتی همچون اسکان، حمل و نقل و بازدید از سایت‌های گردشگری را ارائه می‌دادند.

دوران طلایی گردشگری افغانستان باز می گردد به دوره نسبتاً پایدار سیاسی که از دهه ۵۰ تا ۷۰ شاهد افزایش زیرساخت‌های سیاحتی بود. هتل‌های مجلل، رستورانت‌ها و شرکت‌های توریستی که عمدتاً از ثروتمندان غربی پذیرایی می‌کردند. در این دوره تورهای باستان شناسی و اسکی محبوب بودند.

در همین دوره، کابل به محلی برای اردوی آماده سازی کلوب‌های فوتبالی تبدیل شده بود تا جایی که تیم استقلال ایران(تاج) به این شهر رفته و یک مسابقه دوستانه با تیم ملی افغانستان برگزار کرد.

افغانستان در مسیر هیپی:

مسیر هیپی، یا همان راه هیپی، از غرب اروپا آغاز می شد و از طریق ایران به افغانستان می‌رسید و سپس تا هند و تایلند ادامه داشت. هیپی‌‌ها نیز گروهی از جوانان غربی بودند که رفتارها و عقاید خاصی داشتند و در دهه 60 و 70 میلادی سفرهای متعددی به افغانستان داشتند. محبوب ترین مقاصد هیپی‌ها در افغانستان، کابل، هرات، بامیان و مزارشریف بودند. این مسیر پس از کودتای 7ثور 1357 در افغانستان از بین رفت.

تروریست به جای توریست: در بحبوحه جنگ‌های داخلی و اشغال کشور توسط دو ابر قدرت خارجی ریشه صنعت گردشگری در افغانستان زده شد و این کشور کمترین جذابیتی برای گردشگران خارجی نداشت. توریست‌ها جای خود را به تروریست‌های خارجی القاعده، داعش و طالبان پاکستانی دادند و حالا با بازگشت طالبان به قدرت و افزایش محدودیت‌ها، رغبتی از سوی مسافران خارجی برای سفر به افغانستان وجود ندارد.

• اهمیت صنعت گردشگری در افغانستان

طبق آمارهای شورای جهانی سفر و گردشگری در سال 2021، این بخش 1000 میلیارد دالر عایدی برای کشورهای جهان داشته است و نشان می‌دهد این بخش به پردرآمدترین صنعت حال حاضر تبدیل شده است. درآمد سیاحت و گردشگری جز تولیدات ناخالص هر کشور محسوب شده و مردم بیشترین سهم را در قبال جذب گردشگر دارا هستند.

کشورهای اطراف ما هر روزه تمرکز بیشتری در این بخش دارند و تلاش می‌کنند از تمام ظرفیت‌های خود برای جذب گردشگر استفاده کنند. عربستان با هزینه سرسام آور و استخدام رونالدو و دیگر فوتبالیست‌های مطرح جهان تلاش می‌کند تا خودش را به جهان معرفی کند. هر اقدام آنها در این کشور به مثابه یک تبلیغ برای سعودی است.

ایران نیز در حال حاضر با گردشگری صحت و گردشگری مذهبی سعی در جذب توریست دارد و تاکنون میلیاردها دالر از این راه جذب سرمایه نموده است. ترکیه، امارات متحده عربی نیز با اشکل مختلف میلیون‌ها توریست را به سوی خود جذب کرده‌اند اما در کشور ما تصمیم گیرندگان کمترین اهمیتی به جایگاه توریزم قائل نیستند و با اقدامات نامناسب باعث مهاجرت شهروندان خودی نیز شده‌اند.

• بهترین نقاط گردشگری افغانستان کجایند؟

افغانستان ظرفیت‌ عظیمی در صنعت توریزم دارد و برخلاف اکثر کشورهای دنیا که جاذبه‌های تک بعدی دارند، افغانستان دارای جاذبه‌های مختلف تاریخی، مذهبی، مناظر طبیعی و… است.

1) بخش تاریخی: افغانستان به عنوان یک کشور با تاریخ و فرهنگ بسیار غنی، دارای جاذبه‌های تاریخی فراوانی است. که به برخی از آنها می‌پردازیم.

بامیان: بت‌های سه هزار ساله شهمامه و صلصال که در دوره اول حکومت طالبان نابود شدند در طول تاریخ میلیون‌ها گردشگر را به سوی خود جذب می کرد و هم اکنون کشور جاپان تلاش می‌کند این اثر ارزشمند را بازسازی کند.

هرات: مسجد جامع هرات، ارگ ، مناره‌ها، پل مالان و… از جمله جاذبه‌های تاریخی این شهر هستند که قدامت برخی از آنها به هزار سال نیز می‌رسد.

غور: منار جام دومین سازه بزرگ خشتی در جهان است که در کنار هریرود واقع شده است. این اثر تاریخی قدمتی 800 ساله دارد و اولین اثر ثبت شده افغانستان در یونسکو می‌باشد.

2) بخش مذهبی: بت‌ کده‌های بودایی و آتشکده‌های زرتشتی زیادی در افغانستان وجود دارد که امروزه از مراکز مذهبی به مراکز باستانی تغییر کاربری داده‌اند. پس از ورود دین مبین اسلام به این کشور، اماکن مقدسه و مراکز مذهبی با معماری خاص این منطقه ساخته شده‌اند.

بلخ: مهمترین قطب مذهبی افغانستان در شهر مزارشریف و ولایت بلخ به وجود آمده است. آرامگاه منتسب به حضرت علی علیه السلام که مردمان این دیار معتقدند امام اول شیعیان در این مکان به خاک سپرده شده است. این دیدگاه با نظر عده کثیری از پیروان اهل تشیع که معتقدند قبر ایشان در نجف است، تفاوت دارد اما جامی شاعر بزرگ پارسی زبان در این باره می‌گوید:

گویند که مرتضی علی در نجف است

در بلخ بیا، ببین چه بیت الشرف است

کابل: پایتخت‌ها همواره جزو اولین مناطق هدف برای هر گردشگری است اما کابل به جز مرکزیت سیاسی دارای تاریخی کهن بوده که داستان‌هایش در شاهنامه فردوسی غوغا کرده است.  یکی از مهمترین جاذبه‌های کابل، زیارتگاه سخی است که مردم معتقدند این مکان قدمگاه حضرت علی علیه‌السلام بوده و ایشان در این محل نماز برپا کرده‌اند.

مسجد شاه دوشمشیره و مسجد عبدالرحمان از دیگر مناطق مذهبی و دیدنی کابل هستند.

3) جاذبه طبیعی: افغانستان از معدود کشورهای جهان است که آب و هوایی چهارفصل دارد و زمانی که نیمروز در غرب دمای 40 درجه را ثبت می‌کند، در روستاهای بدخشان هنوز برف می‌بارد. از کوه‌های سربه فلک کشیده نوشاخ در شرق تا رودهای پرآب مرکزی و دشت‌های گلگون شمالی همه و همه قابلیت جذب توریست داخلی و خارجی را دارند.

افغانستان دارای فرهنگ، تاریخ، و مناظر طبیعی بی نظیری است که می تواند یک هدف برجسته برای گردشگری باشد. با این حال، این کشور با چالش های متعددی مواجه است. در زیر به برخی از این عوامل ضعف و راهکارهای ممکن برای رفع آنها اشاره شده است:

• عوامل ضعف صنعت گردشگری در افغانستان

ناامنی: افغانستان در سال های اخیر با بحران های امنیتی و سیاسی متعددی روبرو شده است که باعث می شود گردشگران از سفر به این کشور خطرناک منصرف شوند.

زیرساخت های ناکافی: فقدان زیرساخت های مناسب گردشگری، از جمله اقامتگاه های مناسب، شبکه حمل و نقل، و امکانات رفاهی و تفریحی، یکی دیگر از مشکلات بزرگ گردشگری در افغانستان است.

تصویر ذهنی منفی: مردم جهان از وضعیت فعلی افغانستان و اتفاقاتی که درون آن رخ می‌دهد، دارای تصویر ذهنی منفی هستند.

• راهکارها برای بهبود صنعت گردشگری در افغانستان

تغییر بنیادین سیاست‌ها: با وجود سیاست‌های تندروانه و اعمال محدودیت‌ها بر افراد جامعه، جذب گردشگر خیال خام است و نیاز است تا تغییری اساسی در ذهنیت مسئولان تصمیم گیر افغانستان ایجاد شود. البته این موضوع بدین معنی نیست که افغانستان تبدیل به کشوری سکولار شود بلکه منظور اینجانب این است که افغانستان در مسیری سازنده قدم بگذارد که همه افراد جامعه به حقوق اسلامی و انسانی خود دست پیدا کنند.

تقویت امنیت: برای توسعه، باید اولین اقدام برای افزایش امنیت کشور باشد. این می تواند از توافقات سیاسی، مبارزه با گروه‌های تروریستی و … در کشور انجام شود.

توسعه زیرساخت‌ها: سرمایه گذاری در زیرساخت های گردشگری مانند هتل ها، مراکز تفریحی، و شبکه حمل و نقل می تواند به جذب گردشگران و بهبود صنعت گردشگری در افغانستان کمک کند.

فرهنگ سازی و تبلیغات: برنامه های تبلیغاتی و رسانه ای می تواند به تصحیح تصویر ذهنی جهانیان نسبت به افغانستان و ارائه تصویری درست و جذاب از فرهنگ و تاریخ این کشور کمک کند. با این حال، باید توجه داشت که این راه حل‌ها نیاز به زمان، تلاش همه جانبه، و پشتیبانی بین المللی دارند.

• تنها تامین امنیت کافی نیست

شاید سخن گفتن از جذب گردشگر در وضعیت فعلی کمی خنده‌دار باشد اما بیراه نیست که بگوییم افغانستان برای اولین بار در 40 سال اخیر تا حدودی رنگ و بوی امنیت را به خود گرفته اما تاهنوز با وجود منع تحصیل دختران، منع فعالیت زنان و گسترش فقر و بیکاری، آرامش ذهنی برای مردم ایجاد نشده است.

اگر برای حل مشکلات موجود تلاش شود، با وجود امنیت فعلی قطعا افغانستان می‌تواند به یکی از قطب‌های گردشگری جهان تبدیل شود و مردم به جای مهاجرت، راه ماندن و ساختن را در پیش بگیرند.

سیدمهدی حسینی، تحلیلگر