وضعیت امنیتی افغانستان
بیش از چهار دهه است که امنیت یکی از دغدغه های اصلی مردم افغانستان است. پس از فروپاشی حکومت اول طالبان و روی کار آمدن نظام جمهوریت، تصور بر این بود که مردم به یکی از آرزوهای دیرینه شان دست یافته اند؛ اما روز به روز با قدرت گرفتن گروه های مسلح مخالف دولت، بر دامنه ناامنی ها افزون گردید به نحوی که در دهه دوم عمر این نظام هیچ جای امنی برای مردم افغانستان وجود نداشت.
با تسلط دوباره طالبان در آگست 2021 باتوجه به اینکه این گروه خود در گذشته اصلی ترین عامل ناامنی در کشور بود، طبعیتا سطح ناامنی به اندازه شعاع وجودی این گروه کاهش پیدا می کرد؛ بدین ملحوظ همواره یکی از ادعاهای طالبان در دو سال گذشته برقراری امنیت در افغانستان بوده است؛ اما وضعیت امنیتی افغانستان چگونه است و اینکه حقیقتا چنین است یا خیر؟ در این نوشته بررسی خواهد شد.
- امنیت چیست؟
گرچه در افغانستان از امنیت به نبود جنگ، توقف حملات گروه های تروریستی، برچیده‌شدن باندهای سرقت و اختطاف و امور از این قبیل در جامعه تعبیر می شود؛ اما حقیقت این است که امنیت مفهوم گسترده تر از آن دارد و تنها به امنیت فیزیکی محدود نمی شود؛ چنان‌که در تعریف فنی تر از امنیت می توان گفت امنیت عبارت از اطمینان خاطری است که بر اساس آن، افراد در جامعه ای که زندگی می کنند، نسبت به حفظ جان، حیثیت و حقوق مادی و معنوی خود بیم و هراسی نداشته باشند. این مفهوم مستلزم موارد ذیل است:
- حفظ جان، مال، آبرو و حیثیت معنوی افراد؛
- تضمین امنیت افراد در مقابل هر نوع توقیف، زندانی شدن، مجازات و دیگر تعرضات خودکامه و غیرقانونی؛
- تضمین امنیت افراد از طریق حمایت های اعمال شده توسط جامعه برای هریک از اعضای خود، به منظور حفظ حقوق و تعلقات و برخورداری از آزادیهای اساسی.»
باتوجه‌به تعریف یادشده ممکن است در یک جامعه جنگ، حملات تروریستی، اختطاف، سرقت و امور ازاین‌قبیل وجود نداشته باشند؛ اما افراد مصون از توقیف، زندانی‌شدن و مجازات های خودسرانه نباشند و همچنین از حقوق و آزادی های اساسی خود محروم باشند، چنین جامعه ای را هرگز نمی توان یک جامعه ای امن تلقی کرد.
وضعیت امنیتی افغانستان
پس از فروپاشی نظام جمهوریت و تسلط دوباره طالبان، بخشی بزرگی از عوامل ناامنی که مربوط به خود این گروه بود و جزو تکنیک های مبارزاتی آنها – هرچند برخلاف قوانین جنگ – به حساب می آمد، متوقف شد؛ لذا طبیعی بود که چرخشی در وضعیت امنیتی کشور را شاهد باشیم؛ اما درعین‌حال افغانستان به دلایل زیر یک کشور امن نیست:
- این کشور سال‌هاست که میدان تاخت‌وتاز گروه های تروریستی مختلفی بوده است و پس از به‌قدرت‌رسیدن طالبان هرچند برخی از این گروه ها و یا افرادشان جذب نظام طالبانی شده اند؛ اما برخی دیگر همچنان به‌عنوان یک گروه مستقل و دارای تشکیلات نظامی و اهدافی هرچند سازگار با تفکر طالبانی در کشور فعال هستند و نفس وجود آنها در کشور تهدید امنیتی محسوب می شود.
- تمام مقدرات کشور از جمله نهادهای نظامی و استخباراتی که مسئول اصلی تأمین امنیت در هر جغرافیای سیاسی محسوب می شوند، در اختیار افراد غیر مسلکی و بی تجربه قرار دارد؛ لذا وجود شکاف های امنیتی در چنین کشوری یک امر طبیعی است.
- عدم مشروعیت داخلی و نارضایتی عمومی از دیگر عوامل تهدیدکننده امنیت در کشور است. انحصار قدرت و رفتار غیرحرفه‌ای با مردم از عوامل اساسی نارضایتی و عدم مشروعیت داخلی نظام طالبانی اند. ادامه وضعیت موجود بدون شک عواقب ناگواری بر کشور تحمیل می کند که از آن جمله بدتر شدن وضعیت امنیتی افغانستان خواهد بود.
- داعش یک تهدید جدی بر امنیت مردم افغانستان و وضعیت امنیتی افغانستان است. این گروه که بنا به دلایلی مورد حمایت مستقیم کشورهای غربی و در رأس آمریکا قرار دارد از بدو به‌قدرت‌رسیدن طالبان هرچند با افت‌وخیزهای حملات سنگین تروریستی را علیه اهداف نظامی و غیرنظامی در کشور انجام داده است.
- شروع دوباره حملات انفجاری در چندین ولایت کشور از جمله دشت برچی کابل که منجر به شهادت و زخمی شدن جمعی زیادی از هموطنان ما گردید از دیگر دلایل نبود امنیت در کشور است. پرواضح است که رخدادهای ضد امنیتی بسیار فراتر از آنچه است که می شنویم؛ اما خفقان موجود در کشور و وجود محدودیت های شدید بر رسانه ها مانع انتشار اخبار اقدامات ضد امنیتی می شود. وقوع این رویدادها خود گواه حضور گروههای تروریستی در کشور است که با هدف قراردادن مردم ملکی آن هم از قوم و مذهب خاص، از یکسو می خواهد به عمق شکاف های اجتماعی بیفزایند و از سوی دیگر به طالبان این پیغام را بدهد که شما ناتوانتر از آن هستید که بتوانید مانع اقدامات ما گردید.
- نوع حکومتداری طالبان، معافیت های خود، نبود قانون مدون، سلیقه ای بودن سیستم مجازات ها بخشی دیگر از عواملی اند که امنیت جانی و روانی را از شهروندان افغانستان سلب می کنند.
- میزان موفقیت طالبان در تأمین امنیت
گرچه طالبان در دوسال گذشته موفقیت های را در مبارزه با داعش داشته است و نباید از آنها گذشت و اقدامات ضد داعش طالبان جای تحسین دارد؛ اما باتوجه به دلایل فوق الذکر باید گفت موفقیت های این گروه در تأمین امنیت و جلوگیری از عوامل مخل امنیت و آسایش عمومی موقتی بوده و با حفظ نوع حکومتداری موجود هرچه به پیش برویم با سرنوشتی وخیم تری رو به رو خواهیم شد.
چگونه می توان به امنیت دست‌یافت
افغانستان با وجود نوع حکومتداری موجود هیچ‌وقت و هرگز سرزمین امن برای شهروندان و انسان‌های ساکن این جغرافیا نخواهد شد؛ زیرا چنان‌که اشاره شد بخشی بزرگی از عوامل ناامنی ناشی از نوع نظام حاکم است؛ لذا برای دستیابی به امنیت ایجاد تغییرات بنیادی در نظام طالبانی ضروری می نماید.
بدیهی است این تغییرات از نوعیت نظام تا حکومتگران را در بر می گیرد؛ بدین ملحوظ برای عبور از وضعیت نابسامان موجود و رسیدن به وضعیت مطلوب و بهبود وضعیت امنیتی افغانستان، تنها مسیر ممکن عبور از انحصارگرایی و تشکیل حکومت قانونی، پاسخگو، فراگیر و مورد قبول مردم افغانستان است و لاغیر.
جاوید یوسفی
