نشست تهران
افغانستان در نقطهای از تاریخ معاصر خود ایستاده است که بیش از هر زمان دیگر، آینده آن با اراده و همفکری همسایگانش گره خورده است. تجربههای چند دهه گذشته بهروشنی نشان دادهاند که مسیر ثبات، رفاه و بازسازی این سرزمین، از دل تعاملهای منطقهای، فهم مشترک همسایگان و نگاه واقعبینانه به جایگاه افغانستان در معادلات پیرامونی میگذرد.
در چنین بستری، برگزاری اجلاس نمایندگان ویژه کشورهای همسایه افغانستان بهاضافه روسیه در تهران، رخدادی معنادار و قابل تأمل است؛ نشستی که در سکوت رسانهایِ بهدور از هیجان، اما با پیامهایی روشن و آیندهساز برگزار شد. اهمیت این نشست تنها در ترکیب شرکتکنندگان یا سطح نمایندگیها خلاصه نمیشود، بلکه در رویکرد حاکم بر آن نهفته است؛ رویکردی که افغانستان را نه موضوعی برای مدیریت از بیرون، بلکه بخشی از یک پیکره منطقهای زنده و پویا میبیند.
چنانچه سخنان عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در آغاز این اجلاس، چارچوبی فکری ترسیم کرد که در آن، افغانستان بهعنوان نقطه پیوند، فرصت همکاری و محور همگرایی منطقهای معرفی شد. از همینرو، تبیین و تحلیل این نشست برای جامعه افغانی ضرورتی جدی دارد؛ زیرا مستقیماً با آینده این کشور، جایگاه آن در منطقه و نقش مردم افغانستان در معادلات پیشرو ارتباط پیدا میکند.
اهمیت نشست تهران و نقش همسایگان در افق آینده افغانستان
نشست تهران را میتوان نشانهای از بازگشت توجه منطقه به مسئولیت مشترک در قبال افغانستان دانست. حضور نمایندگان ویژه کشورهای پاکستان، روسیه، چین، تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان، بیانگر آن است که همسایگان افغانستان به این درک رسیدهاند که سرنوشت این کشور از مسیر همکاریهای منطقهای شکل میگیرد. این سطح از مشارکت، نشان میدهد که نگاه به افغانستان در حال عبور از چارچوبهای مقطعی و حرکت بهسوی افقهای پایدارتر است.
ایران با ابتکار برگزاری این نشست، کوشیده است که فضایی فراهم سازد که در آن گفتوگو جایگزین فاصله، و همفکری جایگزین سوءبرداشت شود. اگر واقع بینانه نگریسته شود، چنین رویکردی حائز اهمیت است؛ زیرا افغانستان همواره از همسایگانی بیشترین سود را برده که با نگاه احترامآمیز و مبتنی بر واقعیتهای میدانی با این کشور تعامل کردهاند. از اینرو نشست تهران، در همین چارچوب، تلاشی برای همراستاسازی منافع منطقه با ثبات و توسعه افغانستان بهشمار میرود؛ تلاشی که میتواند زمینهساز تصمیمهای هماهنگتر و آیندهنگرانهتر باشد.
نشست تهران بهمثابه نقطه عطف در سیاست ایران در قبال افغانستان
سخنرانی عباس عراقچی، یکی از برجستهترین بخشهای اجلاس تهران بود؛ سخنانی سنجیده، آرام و مبتنی بر مفاهیمی که برای مردم افغانستان آشنا و قابل فهم است. او افغانستان را کشوری با جایگاه ژئواکونومیک ویژه توصیف کرد؛ کشوری که در مرکز شبکههای ارتباطی منطقه قرار دارد و میتواند حلقه پیوند آسیای مرکزی، غرب آسیا و جنوب آسیا باشد. این نگاه، افغانستان را از حاشیه به متن معادلات منطقهای میآورد و آن را به بازیگری فعال بدل میسازد.
تأکید وزیر خارجه ایران بر این نکته که ثبات و توسعه افغانستان نه تنها یک ضرورت انسانی، بلکه یک الزام راهبردی برای کل منطقه است، حامل پیامی روشن بود: امنیت، رفاه و پیشرفت افغانستان از منافع مشترک همسایگان جدا نیست. این رویکرد، سیاست ایران در قبال افغانستان را در چارچوب تعامل سازنده و مشارکت منطقهای تعریف میکند؛ تعاملی که هدف آن، شکلگیری افغانستانی با ثبات، متصل به منطقه و برخوردار از فرصتهای اقتصادی است.
اگر بی طرفانه نگریسته شود، دیده می شود که چنین موضعی زمانی اهمیت دوچندان مییابد که بدانیم بسیاری از چالشها و فرصتهای افغانستان، ماهیتی فرامرزی دارند؛ از ترانزیت و تجارت گرفته تا انرژی و ارتباطات. سخنان عراقچی نشان داد که تهران بهدنبال ایفای نقشی است که در آن، افغانستان نه موضوع نگرانی، بلکه محور همکاری تلقی شود.
پیامهای مثبت متقابل؛ تداوم تعامل تهران و کابل
یکی از نکات قابل توجه نشست تهران، فضای محترمانه و مثبت پیرامون روابط ایران و افغانستان بود. چنانچه عدم حضور نماینده حکومت طالبان در این نشست، برخلاف برخی گمانهزنیها، به عاملی برای تنش یا سردی روابط تبدیل نشد. بلکه با واکنشهایی همراه شد که همگی بر تداوم تعامل و احترام متقابل تأکید داشتند. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، و محمد رضا بهرامی، مدیرکل آسیای جنوبی این وزارتخانه، با مواضعی آرام و دیپلماتیک، روشن ساختند که عدم حضور نماینده حکومت طالبان تأثیری بر روابط دوجانبه و همکاریهای جاری ندارد.
در سوی دیگر، پیام ذاکر جلالی، رئیس سوم سیاسی وزارت خارجه حکومت طالبان، که از موضع دکتر عراقچی تقدیر کرد، بازتابی مثبت و معنادار داشت. این واکنش، نشاندهنده درک متقابل از اهمیت گفتوگو و ادبیات سازنده در روابط همسایگی است. همچنین اظهارات رحمتالله فیضان، معاون نمایندگی وزارت خارجه در هرات، این پیام را تقویت کرد که روابط تهران و کابل بر پایه منافع مشترک، پیوندهای تاریخی و ضرورتهای آینده بنا شده است.
در حوزهی دیپلماسی و روابط سیاسی، این پیامها حائز اهمیتاند؛ زیرا نشان میدهند که تعامل میان دو کشور، وابسته به یک رویداد یا یک سطح از حضور نیست، بلکه ریشه در واقعیتهای عمیقتر منطقهای دارد. بازتاب تقدیر ذاکر جلالی از سخنان عراقچی، چه در قالب خبر و چه در قالب تصویر، نمادی از این فضای مثبت و رو به جلو است.
جدیت منطقه در قبال افغانستان؛ پیام حضور بازیگران ارشد
حضور نمایندگان ارشد کشورهای همسایه و روسیه در نشست تهران، نشان داد که این اجلاس از نگاه منطقه جدی گرفته شده است. مشارکت نمایندگان رئیسجمهور روسیه و ازبکستان، نماینده نخستوزیر پاکستان و مقامات بلندپایه دیگر، بیانگر آن است که افغانستان همچنان در کانون توجه منطقه قرار دارد و آینده آن بهعنوان مسئلهای مشترک دیده میشود.
در سخنان دکتر عراقچی، بارها بر این نکته تأکید شد که چالشهای منطقهای از مسیر سازوکارهای بومی و همکاریهای پایدار میان کشورهای منطقه قابل مدیریت است. او یادآور شد که تحولات سالهای اخیر نشان دادهاند که چارچوبهای بیرونی نمیتوانند جایگزین همکاری همسایگان شوند. این نگاه، با استقبال ضمنی حاضران در نشست همراه شد و فضای گفتوگو را بهسوی همگرایی سوق داد. از منظر واقعی، چنین اجماعی میتواند به معنای گشایش فرصتهای تازه باشد؛ فرصتهایی در حوزه ترانسپورت، انرژی، تجارت و پیوندهای اقتصادی که افغانستان را از یک مسیر عبوری ساده، به حلقهای فعال در شبکههای منطقهای بدل میکند.
با همه حال، در یک جمع بندی می توان گفت که نشست نمایندگان ویژه کشورهای همسایه افغانستان در تهران، تصویری از آیندهای محتمل را پیش چشم نهاده است. آیندهای که در آن، افغانستان در مرکز توجه منطقه قرار دارد و همسایگانش با نگاهی مسئولانه و همدلانه به این کشور مینگرند. ابتکار ایران در برگزاری این اجلاس و سخنان سنجیده دکتر عراقچی، نشان داد که رویکرد تعامل سازنده و همگرایی منطقهای میتواند مسیرهای تازهای بگشاید.
همچنان پیامهای مثبت میان تهران و کابل، جدیت حضور بازیگران منطقهای و تأکید بر جایگاه ژئواکونومیک افغانستان، همگی بر این نکته دلالت دارند که افق همکاریهای منطقهای روشنتر از گذشته ترسیم میشود. برای مردم افغانستان، این تحولات میتواند نویدبخش آیندهای باشد که در آن، کشورشان نه حاشیهنشین تحولات، بلکه بازیگری فعال و متصل به منطقه است. همانگونه که در سخنان عراقچی تأکید شد، مردم افغانستان شایسته آیندهای مطمئن استند؛ آیندهای که از مسیر گفتوگو، همگرایی و همکاری منطقهای دستیافتنیتر به نظر میرسد.
عایشه ببرک خیل
