در حالی که مناقشه بین هند و پاکستان، به ویژه در مورد کشمیر، یکی از چالش‌های اصلی امنیتی در جنوب آسیا باقی مانده است، نقش ترکیه به‌عنوان یک بازیگر خارجی در این درگیری‌ها به طور فزاینده‌ای برجسته شده است. حمایت اخیر ترکیه از پاکستان، که شامل جنبه‌های سیاسی، نظامی و دیپلماتیک است، نه تنها بر دینامیک‌های منطقه‌ای تأثیر گذاشته، بلکه روابط آنکارا با دهلی‌نو را نیز تحت فشار قرار داده است.
پیشینه تاریخی روابط ترکیه و پاکستان
روابط ترکیه و پاکستان ریشه در هویت مشترک مذهبی، فرهنگی و استراتژیک دارد. هر دو کشور، به عنوان قدرت‌های مسلمان، در سازمان همکاری اسلامی همکاری نزدیکی داشته‌اند. ترکیه از زمان تأسیس پاکستان در ۱۹۴۷، این کشور را به‌عنوان یک متحد کلیدی در آسیای جنوبی دیده است. این روابط در طول دهه‌ها، از جمله از طریق گروه‌بندی‌های تاریخی مانند پیمان بغداد (CENTO) و همکاری منطقه‌ای توسعه (RCD)، تقویت شده است.
همکاری نظامی و تسلیحاتی
از منظر نظامی، ترکیه به یکی از مهم‌ترین تأمین‌کنندگان تجهیزات نظامی پاکستان تبدیل شده است. طبق گزارش‌های SIPRI، ترکیه با افزایش ۱۰۳ درصدی صادرات تسلیحاتی بین سال‌های 2020 تا 2024 دومین تأمین کننده سلاح پاکستان پس از چین است. این تجهیزات شامل موشک‌های کمانکس، پهپادهای بایراکتار TB2 و پهپادهای Asisguard Songar است که در مناقشات اخیر با هند نیز به‌کار رفته‌اند.
در مناقشه مه ۲۰۲۵، گزارش‌های نظامی هند نشان داد که پاکستان از بیش از ۳۵۰ پهپاد ساخت ترکیه را استفاده کرده است. اگرچه پاکستان این ادعا را رد کرد، اما بررسی‌های فنی بقایای پهپادها، استفاده از پهپادهای ترک‌ساز Asisguard Songar را تأیید کرد. علاوه بر این، حضور دارایی‌های نظامی ترکیه، مانند فرود یک هواپیمای C-130 نیروی هوایی ترکیه در پاکستان برای سوخت‌گیری و ورود یک کشتی جنگی ترکی به بندر کراچی، نشان‌دهنده حمایت نظامی مستقیم است.
حمایت دیپلماتیک در مناقشه بین هند و پاکستان
در مناقشه مه ۲۰۲۵، که پس از حمله تروریستی در پاهلگام کشمیر آغاز شد و منجر به کشته شدن ۲۶ گردشگر هندی شد، ترکیه به‌طور واضح از پاکستان حمایت کرد. وزارت خارجه ترکیه هند را متهم کرد که مردم و زیرساخت‌های غیرنظامی پاکستان را هدف قرار داده است. اردوغان نیز خواستار بررسی خنثی حمله آوریل به گردشگران هندی شد. این حمایت دیپلماتیک، تنها ساعاتی پس از حمله پاهلگام، با دیدار اردوغان و نخست‌وزیر پاکستان، شهباز شریف، تقویت شد، که شریف از «حمایت بی‌وقفه» ترکیه قدردانی کرد.
این حمایت، در حالی که جامعه بین‌المللی، از جمله ایالات متحده، برای میانجیگری و برقراری آتش‌بس تلاش می‌کرد، به طور خاص برجسته بود. ترکیه، همراه با چین و آذربایجان، یکی از معدود کشورهایی بود که به طور علنی از پاکستان حمایت کرد.
واکنش هند و پیامدهای اقتصادی
حمایت ترکیه از پاکستان، واکنش تند هند را به دنبال داشت. هند نیز در پاسخ، اقداماتی مانند ممنوعیت فعالیت شرکت‌های ترکی در فرودگاه‌های خود، از جمله شرکت Celebi، به بهانه “نگرانی‌های امنیت ملی” انجام داد. همچنین، دانشگاه‌های هندی، مانند جواهرلال نهرو و جامعه ملی میلیا اسلامیا، همکاری‌های آکادمیک خود با نهادهای ترکی را متوقف کردند.
فشارهای عمومی در هند برای تحریم کالاها و خدمات ترکی نیز افزایش یافت. طبق گزارش‌های رسانه‌ای هند، رزروهای سفر به ترکیه بیش از ۶۰ درصد کاهش یافت و لغوهای سفر ۲۵۰ درصد افزایش پیدا کرد. این تحریم‌ها، که شامل تحریم کالاهای ترکی و کاهش همکاری‌های تجاری بود، پیش‌بینی می‌شود ضررهای مالی قابل‌توجهی برای بخش توریسم و تجارت ترکیه به همراه داشته باشد.
تحلیل استراتژیک: منافع و هزینه‌ها
حمایت ترکیه از پاکستان را می‌توان در چارچوب منافع استراتژیک آنکارا در منطقه تحلیل کرد. ترکیه، با تقویت روابط خود با پاکستان، سعی دارد نفوذ خود را در جهان اسلام و آسیای جنوبی افزایش دهد. این حمایت همچنین بخشی از استراتژی ترکیه برای مقابله با رقابت‌های منطقه‌ای، به ویژه با هند و عربستان سعودی است. از دیگر جنبه‌ها، ترکیه با ارائه تجهیزات نظامی به پاکستان، نقش خود را به‌عنوان یک قدرت نظامی منطقه‌ای تثبیت می‌کند.
با این حال، این حمایت ممکن است برای ترکیه هزینه‌هایی داشته باشد. تیرگی روابط با هند، که یکی از بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان است، می‌تواند بر منافع تجاری و سیاسی ترکیه تأثیر منفی بگذارد. به‌عنوان مثال، کاهش همکاری‌های اقتصادی و تحریم‌های توریستی، میلیاردها دلار ضرر برای ترکیه به همراه داشته است. علاوه بر این، حمایت از پاکستان ممکن است ترکیه را در موضعی دشوار در برابر جامعه بین‌المللی قرار دهد، به‌ویژه اگر این حمایت به عنوان تشدید‌کننده تنش‌ها در نظر گرفته شود.
حمایت ترکیه از پاکستان، دینامیک‌های منطقه‌ای را پیچیده‌تر کرده است. هند در پاسخ، روابط خود را با کشورهایی مانند یونان و ارمنستان، که با ترکیه اختلاف دارند، تقویت کرده است. به‌عنوان مثال، هند در سال ۲۰۲۴ بزرگ‌ترین تأمین‌کننده تسلیحات ارمنستان شد، که در تضاد با حمایت ترکیه از آذربایجان است.
در سطح بین‌المللی، این حمایت باعث انزوای بیشتر ترکیه در برابر هند شده است. با این حال، ترکیه با تقویت روابط خود با چین و آذربایجان، سعی دارد این انزوا را جبران کند. نشست سه‌جانبه پاکستان، ترکیه و آذربایجان در ژوئیه ۲۰۲۴، که شامل قراردادهای نظامی مانند فروش جنگنده‌های JF-17 Thunder به آذربایجان بود، نشان‌دهنده این اتحاد استراتژیک است.
با این وجود ترکیه در تلاش‌های میانجیگری برای کاهش تنش‌ها نیز نقش داشته است. پس از اعلام آتش‌بس در ۱۰ مه ۲۰۲۵، وزارت خارجه ترکیه این اقدام را ستود و خواستار “گفت‌وگوی مستقیم و سالم” بین هند و پاکستان شد. این نقش دوگانه، نشان‌دهنده تلاش ترکیه برای حفظ تعادل بین حمایت از متحد خود و جلوگیری از تشدید تنش‌های منطقه‌ای است.
چشم‌انداز آینده
با ادامه تنش‌های مناقشه بین هند و پاکستان، نقش ترکیه به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در این مناقشه احتمالاً تداوم خواهد یافت. حمایت نظامی و دیپلماتیک ترکیه ممکن است به تقویت اتحاد بلندمدت با پاکستان منجر شود، اما هزینه‌های دیپلماتیک و اقتصادی آن نیز قابل چشم‌پوشی نیست. از سوی دیگر، هند ممکن است با نزدیک‌تر شدن به متحدان ترکیه مانند یونان و ارمنستان، به تشدید رقابت‌های ژئوپلیتیکی دامن بزند.
حمایت ترکیه از پاکستان در مناقشه با هند، لایه‌ای جدید به پیچیدگی‌های ژئوپلیتیکی جنوب آسیا افزوده است. این حمایت که از همکاری نظامی و دیپلماتیک سرچشمه می‌گیرد، نشان‌دهنده جاه‌طلبی ترکیه برای ایفای نقشی بزرگ‌تر در منطقه است. با این حال، هزینه‌های اقتصادی و دیپلماتیک ناشی از خشم هند، چالشی جدی برای آنکارا ایجاد کرده است.
در حالی که جامعه بین‌المللی به دنبال کاهش تنش‌ها بین هند و پاکستان است، نقش ترکیه به‌عنوان یک متحد پاکستان و یک میانجی بالقوه، همچنان در کانون توجه خواهد بود. آینده این مناقشه نه تنها به تصمیمات هند و پاکستان، بلکه به سیاست‌های ترکیه نیز بستگی خواهد داشت.
فاطمه رضایی
