روز جهانی پناهندگان که هر ساله در 20 جون برگزار می‌شود، به یادآوری و تاکید بر وضعیت پناهندگان در سراسر جهان اختصاص دارد. این روز فرصتی است برای تاکید بر نیازهای این جمعیت آسیب‌پذیر و برای تجلیل از استقامت و شجاعت افرادی که به دلیل جنگ، آزار و اذیت و نقض حقوق بشر، مجبور به ترک خانه‌های خود شده‌اند. در میان جوامع پناهندگان، پناهندگان افغانستانی به دلیل تاریخچه‌ی طولانی از درگیری‌ها و بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی، از جمله بزرگترین گروه‌ها هستند.
تاریخچه و دلایل پناهندگی افغانستانی ها
افغانستان بیش از چهار دهه است که با جنگ و درگیری‌های داخلی دست‌وپنجه نرم می‌کند. از تهاجم شوروی در دهه 1980 گرفته تا جنگ داخلی دهه 1990 و سپس حضور نظامی ایالات متحده و متحدانش از سال 2001 تا 2021، هر یک از این وقایع موجب بروز بحران‌های انسانی شدید و موج‌های بزرگ مهاجرت و پناهندگی شده‌اند. با خروج نیروهای بین‌المللی در آگست 2021 و تسلط دوباره طالبان بر کشور، شرایط برای بسیاری از مردمان این سرزمین به‌ویژه زنان، اقلیت‌های قومی و مذهبی و افراد مرتبط با دولت سابق و نیروهای بین‌المللی، بحرانی‌تر شد.
وضعیت کنونی پناهندگان افغانستانی
پناهندگان افغانستانی در کشورهای مختلف جهان، از جمله ایران، پاکستان، ترکیه، کشورهای اروپایی، و آمریکا حضور دارند. ایران و پاکستان به‌عنوان همسایگان نزدیک افغانستان، میزبان بزرگترین جمعیت پناهندگان افغانستانی هستند. این کشورها، با وجود مشکلات اقتصادی و اجتماعی خود، در طول بیش از چهار دهه به‌خوبی از جمعیت پناهنده و بیجا شدگان افغانستانی میزبانی کرده اند؛ اما به دلیل محدودیت منابع برای حمایت از این جمعیت بزرگ پناهندگان، طبیعی است که با چالش های هم مواجه باشند.
چالش‌ها و نیازهای پناهندگان افغانستانی
- دسترسی به خدمات بهداشتی و آموزشی: بسیاری از پناهندگان افغانستانی در کشورهای میزبان به خدمات بهداشتی و آموزشی کافی دسترسی ندارند. این مسئله به ویژه برای کودکان و زنان باردار از اهمیت بالایی برخوردار است.
- وضعیت قانونی و حقوقی: بسیاری از پناهندگان افغانستانی در کشورهای میزبان وضعیت قانونی نامشخصی دارند. این وضعیت باعث می‌شود که آنها از حمایت‌های قانونی و حقوقی محروم باشند و نتوانند به راحتی به اشتغال و خدمات اجتماعی دسترسی پیدا کنند.
- شرایط اقتصادی: پناهندگان اغلب با مشکلات اقتصادی شدید مواجه هستند. بسیاری از آنها در مشاغل غیررسمی و با دستمزدهای پایین کار می‌کنند، که به تأمین نیازهای اولیه زندگی کافی نیست.
مسئولیتهای جامعه جهانی در قبال پناهندگان و پناهجویان افغانستانی
مسئولیت جامعه جهانی در قبال این پناهجویان اهمیت بسیاری دارد. این مسئولیت‌ها شامل تأمین امنیت، حمایت حقوقی، فراهم‌آوردن کمک‌های انسان‌دوستانه و تلاش برای ایجاد شرایطی مناسب برای بازگشت امن آنان به کشورشان است.
- تأمین امنیت پناهندگان افغانستانی و تهیه سرپناه مناسب برای آنها: جامعه جهانی موظف است پناهجویان افغانستانی را در برابر خطرات احتمالی محافظت کند. این امر شامل ایجاد و مدیریت کمپ‌های پناهندگان با شرایط انسانی و ایمن می‌شود. کشورهای میزبان، به‌ویژه همسایگان افغانستان مانند ایران و پاکستان، نیاز به حمایت بین‌المللی برای ارائه پناهگاه مناسب به پناهجویان دارند.
- کمک‌های انسان‌دوستانه به پناهندگان و پناهجویان: ارائه کمک‌های فوری مانند غذا، آب، بهداشت و مسکن از اولویت‌های اساسی است. گزارشها نشان می دهند که سازمانهای بین‌المللی کمک رسان همچون کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد (UNHCR) و برنامه جهانی غذا (WFP) همواره با کمبود بودجه و منابع مواجه هستند. تأمین منابع مالی و لجستیکی برای این سازمانها از سوی کشورهای کمک‌کننده بسیار حیاتی است.
- حمایت حقوقی و اجتماعی: پناهجویان نیاز به حمایت حقوقی دارند تا از حقوق بشر اولیه برخوردار شوند. این شامل حق تحصیل، حق کار و دسترسی به خدمات بهداشتی است. جامعه جهانی باید از طریق سازمانهای بین‌المللی و نهادهای حقوق بشری، فشار لازم را بر کشورهای میزبان وارد کند تا این حقوق رعایت شوند و البته کشورهای همچون ایران و پاکستان که میزبان حدود نود فیصد جمعیت پناهنده افغانستانی است، مستحق حمایت بین‌المللی است و سیاست فشار بر این دسته از کشورها به‌هیچ‌وجه معقول و منطقی نیست.
- بازگشت داوطلبانه و بازسازی افغانستان: یکی از اهداف نهایی، فراهم‌کردن شرایطی برای بازگشت امن و داوطلبانه پناهجویان به افغانستان است. این امر نیازمند تلاش‌های هماهنگ برای بازسازی کشور، بهبود وضعیت امنیتی و ایجاد فرصت‌های شغلی و آموزشی است. جامعه جهانی باید در این زمینه نقش فعالی ایفا کند و از طریق کمک‌های توسعه‌ای و همکاری‌های بین‌المللی به بازسازی افغانستان کمک کند. البته این نقش برای کشورهای که در پیدایش شرایط موجودی به نحوی نقش داشته اند، تنها یک انتظار انسان‌دوستانه نیست، بلکه آنها به‌موجب حقوق بین‌الملل مکلف به بازسازی افغانستان هستند.
- تلاش برای راه‌حل‌های پایدار: برای حل بحران پناهجویان افغانستانی، جامعه جهانی باید به دنبال راه‌حل‌های پایدار باشد. این شامل حمایت از تلاش‌های دیپلماتیک برای ایجاد صلح و ثبات در افغانستان، و همچنین برنامه‌های توسعه‌ای برای بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی در این کشور است.
نقش سازمانهای بین‌المللی در قبال پناهندگان و پناهجویان افغانستانی
سازمانهای بین‌المللی نقش مهمی در حمایت از این پناهندگان و پناهجویان افغانستانی و تأمین نیازهای اساسی آنها دارند.
- کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد (UNHCR): این سازمان نقش محوری در حمایت از پناهجویان افغانستانی می تواند ایفا می‌کند. مسئولیت اصلی این سازمان ثبت پناهجویان، ارائه کمک‌های انسانی، حمایت حقوقی، و تسهیل ادغام اجتماعی آنها در کشورهای میزبان است. همچنین سازمان یادشده مسئولیت دارد با دولت‌ها و دیگر سازمانهای بین‌المللی همکاری کند تا راه‌حل‌های پایدار برای پناهجویان فراهم گردد.
- سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM): این سازمان در حوزه مهاجرت و پناهندگی نقش فعالی دارد. سازمان بین‌المللی مهاجرت می تواند به پناهجویان افغانستانی در زمینه مهاجرت امن، بازگشت داوطلبانه، و ادغام مجدد در جوامع میزبان کمک کند. اجرای برنامه‌هایی به‌منظور حمایت از بازگشت‌کنندگان به افغانستان از دیگر مسئولیت های این سازمان است.
- سازمان ملل متحد برای کودکان (UNICEF): یونیسف خصوصاً در حمایت از کودکان پناه‌جو نقش مهمی دارد. از این سازمان انتظار می رود که برنامه‌هایی برای ارائه آموزش، خدمات بهداشتی و تغذیه به کودکان پناهجویان افغانستانی اجرا کند. تلاش جهت محافظت از حقوق کودکان پناه‌جو در برابر سوءاستفاده و بهره‌کشی از دیگر مسئولیتهای این سازمان است.
آنچه در فوق ذکر شد با در نظرداشت اهداف اولیه تأسیس این سازمانها است؛ اما متأسفانه نفوذ سیاسی کشورهای غربی به‌ویژه آمریکا و انگلیس باعث شده است که سازمان های فوق‌الذکر در اجرای برنامه های خود استقلالیت لازم را نداشته باشند و باید در اجرای برنامه های خود همسویی با سیاست های این دسته از کشورها را مراعات کنند. همین نفوذ سیاسی باعث ناکامی و در مواردی ناکارآمدی سازمان های یادشده را سبب شده است.
سخن آخر:
پناهندگان و پناهجویان افغانستانی در کشورهای مختلف دنیا با چالش‌های بزرگی مواجه هستند که نیاز به توجه و حمایت بیشتر جهانی دارد. روز جهانی پناهندگان فرصتی است که آگاهان امور، نویسندگان و فعالین رسانه ای از مشکلات جامعه پناهندگی بگویند و مسئولیت جامعه جهانی و سازمان های بین‌المللی را یادآوری کنند؛ زیرا همکاری بین‌المللی، افزایش حمایت‌های مالی و انسانی و بهبود وضعیت قانونی پناهندگان از جمله اقداماتی است که می‌تواند به کاهش مشکلات این جمعیت آسیب‌پذیر کمک کند و این امور در حوزه مسئولیت، صلاحیت و توان جامعه جهانی و سازمانهای بین‌المللی است.
شکریه الطاف
