بازگشت مهاجرین
خروج نیروهای آمریکایی در اگست سال 2021 از افغانستان و تحولات سیاسی داخلی، شرایط اقتصادی در این کشور را به شدت ناپایدار ساخت. اقتصاد ضعیف افغانستان که متأثر از چندین دهه اخیر و متکی به کمک های خارجی بود، با کاهش و مسدود شدن این کمک ها بدتر شده و فرصت های شغلی کاهش یافت. در این میان صدها هزار تن از کارکنان دولت پیشین، صدها هزار جوان برای فرار از بیکاری و شماری هم برای ادامه تحصیل دختران خود از افغانستان خارج شدند.
مهاجرت افغانها ریشه در چندین دهه جنگ و نا امنی در افغانستان دارد. اما با روی کار آمدن حکومت جدید در افغانستان، نبود فرصت های شغلی، محدودیت در تحصیل دختران، و نا امنی و فقر، آمار مهاجرت نیز سیر صعودی داشته است. هرچند طالبان از زمان بدست گرفتن قدرت تلاش های زیادی در زمینه اقتصادی انجام داده اند و سعی نمودند تا افغانستان را از متکی بودن به کمک های خارجی آزاد و آنرا به یک کشور خودکفا تبدیل نمایند، اما هنوز هم مردم افغانستان با فقر و بیکاری سر و کار دارند و چندین سال طول میکشد تا افغانستان با منابع طبیعی که دارد به یک کشور خودکفا در سطح منطقه تبدیل شود.
طی این مدت از حاکمیت طالبان، در نتیجه بیکاری و وضعیت ناگوار اقتصادی، موج مهاجرت افغانها به کشورهای دیگر خصوصا دو کشور همسایه ایران و پاکستان افزایش پیدا کرده است. وزیر خارجه ایران در ماه اسد سال 1402 جمعیت افغان های مهاجر در ایران را به بیش از پنج میلیون تن اعلام کرد. پاکستان و ایران، دو کشوری که بیشترین تعداد مهاجران افغان را در خود جای داده اند، در سال های اخیر شرایط سخت گیرانه‌ای مهاجرتی را ایجاد کردند، تا جاییکه این بد رفتاری ها خصوصا در پاکستان، واکنش مسؤلان حکومتی افغانستان را به همراه داشته است. همچنین حکومت طالبان بارها از مهاجرین افغان خواستند تا بگونه‌ای داوطلبانه به کشور خود بازگردند.
در ماه های اخیر روند بازگشت مهاجرین افغان به گونه بی سابقه‌ای افزایش یافته است. پاکستان روند اخراج افغان های فاقد اسناد را در اول نوامبر سال گذشته میلادی آغاز کرد و تا حال صدها هزار افغان را اخراج کرده است. تعدادی از مهاجرین نیز به دلیل تشدید فشارها و عدم توانایی پرداخت مصارف شان بگونه داوطلبانه وارد افغانستان میشوند. سازمان مهاجرت آی او ام میگوید 51 درصد افغانها به دلیل نا توانی در پرداخت کرایه خانه، 47 درصد به دلیل ناتوانی در پرداخت هزینه های خدماتی و 17 درصد نیز به دلیل بیکاری از پاکستان به افغانستان برگشتند. در این میان طبق گفته های سخنگوی وزارت مهاجرین طالبان، 10 هزار تن از پاکستان، 2 هزار تن از ترکیه، و نزدیک به 140 هزار تن از ایران بازگشته اند.
و حالا که بازگشت مهاجرین به افغانستان استقبال گرم مسؤلان حکومتی را به دنبال دارد این سوالات مطرح میشود که بازگشت میلیون ها مهاجر به افغانستان چه پیامدهای را در پی خواهد داشت؟ چگونه به مشکلات مهاجرین رسیدگی خواهد شد؟ و مسؤلان حکومتی چگونه اوضاع اقتصادی را کنترول خواهند کرد؟
پیامدهای بازگشت مهاجرین
بازگشت مهاجرین از کشورهای مقصد به کشور مبدا خود یک مزیت است و رویکرد توسعه‌ای انکشافی را دربر دارد. اما در کشورهای توسعه نیافته‌ای چون افغانستان میتواند یکی از چالش های بزرگ در برابر حکومت باشد که این چالش ها قرار ذیل است.
فقر و بیکاری: یکی از پیامدهای منفی بازگشت اجباری مهاجرین افزایش فقر در کشور است. افغانستان همین اکنون شاهد یک بحران اقتصادی است. بیش از 20 میلیون جمعیت در این کشور نیازمند کمک های بشری هستند و با آمدن موج گسترده‌ای از مهاجرین، فقر در کشور افزایش خواهد یافت. از سوی هم مردمی که در داخل افغانستان زندگی میکنند به سبب نبود فرصت های کاری با کم ترین معاش و درآمد ناچار هستند زندگی خود را بگذرانند. بازگشت مهاجرین همین فرصت های شغلی محدود را نیز با چالش های جدی روبرو خواهد ساخت.
ایجاد مشکلات صحی و بهداشتی: در فصل زمستان مشکلات صحی بیشتر شده و از آنجاییکه بیجاشدگان دسترسی زیاد به مراکز صحی ندارند، این سبب میشود تا بیشتر در معرض همه گیری بیماری ها قرار بگیرند.
نبود مسکن: نبود مسکن و جای بود وباش آن هم در فصل زمستان مشکلات جدی را برای عودت کنندگان در پی خواهد داشت. تعداد زیادی از مهاجرانی که بگونه اجباری وارد افغانستان میشوند سرپناه شان یک خیمه بیش نیست. این مهاجرین در اولین اقدام نیاز به بسته های کمکی فوری از سوی دولت و نهاد های کمک رسان دارند تا به آنها رسیدگی صورت گیرد.
افزایش تقاضای خدمات دولتی: افغانستان دومین کشور از نظر آمار بالای بیجاشدگان داخلی میباشد. نزدیک به یک سوم خوانواده ها در افغانستان سرپناه مناسبی ندارند. حالا حکومت در کنار رسیدگی به بیش از 6 میلیون بیجاشده داخلی، باید برای عودت کنندگان نیز امکانات اسکان مجدد، بسته های کمکی و دیگر خدمات را فراهم سازند. برای دولت هزینه های در بخش های مختلف شهری از جمله شهرداری، معارف، مسکن و… به وجود می آید که این خود برای دولت در فراهم کردن این بخشها مشکل ساز و چالش برانگیز است. دولتی که به شدت روی پایه های ضعیف و شکننده اقتصادی ایستاده است و بیم آن میرود که عدم کنترول وضعیت، بحران اقتصادی را درکشور بیشتر ساخته وکشور را دچار ورشکستگی اقتصادی سازد.
راهکارهای دولت برای رسیدگی به مشکلات مهاجرین و کنترول اوضاع
دولت افغانستان باید با همکاری سازمان ملل و دیگر نهاد های کمک رسان، برنامه های کمک فوری را برای عودت کنندگان در نظر گیرد. قوی بودن اقتصاد افغانستان وابسته به روند به رسمیت شناختن آن توسط جهان است. پس ایجاد یک حکومت فراگیر و همه شمول و اتخاذ سیاست های معقول از طرف طالبان، یک راهکار سازنده برای این کشور است. از این طریق کشورها افغانستان را به رسمیت شناخته، با حکومت فعلی تعامل کرده و در حل چالش های اقتصادی افغانستان را یاری میکنند.
طالبان اگر چه هنوز به رسمیت شناخته نشده اند، اما حاکمان فعلی افغانستان هستند. پس باید سیاست های کاربردی و منطقی را اتخاذ کنند که برای مصلحت عموم مردم افغانستان باشد. برقراری امنیت که یکی از مهمترین و درعین حال از اساسی ترین چالش های حکومت محسوب میشود، می تواند پای تاجران وحتی سرمایه گذاران خارجی را به این کشوربکشاند ودر فرایند خلق بازارهای کاری برای مردم و مهاجران کمک کند.
حکومت طالبان باید پروژه های بیشتری را روی دست گیرد تا زمینه کار برای عموم مردم خصوصاً مهاجرینی که تازه بازگشته اند فراهم شود و از این طریق بتوانند به زندگی خود در داخل افغانستان ادامه دهند تا دوباره راه مهاجرت را در پیش نگیرند.
شفیقه امیری
