پروژه راه‌آهن خواف _ هرات
در جهان امروز خطوط راه‌آهن برای حمل و نقل مزیت‌های زیادی دارند. شبکه ریلی بین کشورها باعث اتصال نقاط مختلف جهان به یکدیگر با هزینه و زمان کم می‌شوند و همین امر باعث شده است کشورهای زیادی به دنبال گسترش خطوط ریلی خود باشند تا از این طریق، ارتباطات تجاری و تزانزیتی خود را به منظور کسب سود و منافع اقتصادی بیشتر، افزایش دهند.
در این بین افغانستان از جمله کشورهایی است که فاقد خطوط ریلی است و تنها با داشتن راه‌آهن محدود در شمال (حیرتان) و در غرب (روزنک) توانسته سهم بسیار کوچکی از این مزیت بی‌پایان را نصیب خود کند. در سال‌های اخیر، حکومت‌های افغانستان نگاه ویژه‌ای به ارتباطات ریلی این کشور داشته‌اند و بدین منظور طرح جامعی را برای راه‌آهن این کشور تهیه کرده‌اند.
در همین راستا، افغانستان با ایران، ازبکستان، پاکستان و ترکمنستان مذاکراتی داشته است و توانسته است علاوه بر برخی کارهای اجرایی، توافقاتی هم داشته باشد که یکی از این پروژه‌ها، راه‌آهن خواف _ هرات است.
راه‌آهن خواف _ هرات
کار احداث راه‌آهن خواف – هرات در سال 1386 آغاز شد ولی به دلیل مسائل امنیتی، پیشرفت این پروژه به تاخیر افتاد. در سال 1391 بار دیگر کار احداث آن آغاز شد و سرانجام در 20 آذر 1399 راه‌آهن خواف _ هرات توسط روسای جمهور وقت ایران و افغانستان افتتاح شد. این راه‌آهن 225 کیلومتری، دارای 4 قطعه است. 78 کیلومتر این راه‌آهن در خاک ایران و 147 کیلومتر دیگر آن در خاک افغانستان قرار گرفته است.
ایران 3 قطعه از این پروژه را تکمیل کرد و قطعه چهارم که در خاک افغانستان قرار دارد بعهده افغانستان بود که در زمان جمهوریت این کار انجام نشد و در حال حاضر حکومت طالبان متعهد به احداث قطعه چهارم شده است. این راه‌آهن سالانه می‌تواند ۶ میلیون تن کالا و بیش از یک میلیون مسافر را جابجا نماید.
اهمیت راه‌آهن خواف – هرات
راه‌آهن خواف _ هرات، به دو طریق افغانستان محصور در خشکی را از طریق بنادر دریایی ایران (بندر عباس و بندر چابهار) و نیز از طریق خط آهن ایران – ترکیه – اروپا به دو کریدور شرق به غرب و همچنین شمال – جنوب متصل می‌کند. این اتصال، می‌تواند نقش ارزنده‌ای در صدور محصولات افغانستان داشته باشد. هر چند که محصولات زراعتی افغانستان به دلیل سنتی بودن کشاورزی این کشور اندک است، اما با توجه به این که معادن این کشور مانند لیتیوم، مس، آهن و سنگ‌های تزئینی مشتریان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای دارد، راه‌آهن خواف – هرات می‌تواند به عنوان یک فاکتور تسهیل کننده در این امر ایفای نقش کند.
علاوه بر این، راه‌آهن خواف _ هرات با اتصال به بندر چابهار می‌تواند انحصار مسیر ترانزیتی پاکستان را در هم بشکند و افغانستان را از قید فشارهای پاکستان رها سازد. در طول سالیان گذشته، پاکستان همواره پس از کوچکترین تنش با افغانستان، مرزها را می‌بندد و مانع حرکت کامیون‌های تجاری افغانستان می‌شود. همچنین سال‌هاست که هند اجازه ندارد اموال تجاری به مقصد افغانستان را از طریق پاکستان به افغانستان ارسال کند و حتی کمک‌های بشردوستانه هند هم شامل این محدودیت شده است.
یکی دیگر از مزیت‌های مهم و اساسی راه‌آهن خواف – هرات که بیشتر ممکن است در آینده خود را نشان دهد این است که این خط ریلی می‌تواند این انگیزه را به چین دهد که قسمتی از طرح «کمربند – راه» خود را از مسیر شمال افغانستان و از طریق دره واخان گسترش دهد.
حکومت طالبان مصرانه در پی اقدام چین برای اجرایی ساختن این طرح است و به گفته مقامات طالبان، قرار است نشستی سه جانبه بین ایران، افغانستان و چین در این باره به زودی برگزار شود. با اجرایی شدن این طرح، چین علاوه بر ایران می‌تواند به سوی خاورمیانه مسیری کوتاه ایجاد کند. این پروژه می‌تواند راه ابریشم سنتی را احیا کند که کمک شایانی به توسعه اقتصادی افغانستان خواهد کرد.
از دیگر مزیت‌های راه‌آهن خواف _ هرات، نقش آن در اتصال ایران به کشورهای ازبکستان و تاجیکستان است. اتصال خطوط ریلی تاجیکستان – افغانستان – ایران، می‌تواند اولین و مهمترین پروژه میان 3 کشور فوق باشد که برای ساخت آن در سال 1398 موافقتنامه‌ای به امضاء مقام‌های مسئول هر 3 کشور رسید. با اجرایی شدن این راه‌آهن، کریدور موسوم به پنج ملت، که علاوه بر 3 کشور مزبور چین و قرقیزستان را نیز شامل می‌شود، از منافع ترانزیت كالا نیز بهره‌مند خواهند شد.
جمع‌بندی
طی 3 سال اخیر حکومت طالبان در افغانستان تلاش‌های فراوان داشته است تا اقتصاد افغانستان را رونق دهد. یکی از اثرات مستقیم راه‌اندازی راه‌آهن خواف – هرات، علاوه بر تسهیل واردات و صادرات برای افغانستان و ایران، گسترش شبکه ریلی منطقه‌ای است. از سوی دیگر از طریق راه‌آهن خواف _ هرات، کشورهای آسیای مرکزی به خصوص تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان با استفاده از بنادر ایران به آب‌های آزاد دسترسی پیدا می‌کنند. لازم به ذکر است که گسترش شبکه ریلی افغانستان در شمال این کشور، آینده روشن‌تری را برای نقل و انتقالات منطقه‌ای به وسیله راه‌آهن به بار خواهد آورد.
حسین آقایی
