ضرورت نگاه سیاسی به حج
? سیدمهدی حسینی
در آستانه روزهای پر فضیلت وایام الله حج و باتوجه به تاثیرگذاری این مراسم عبادی بزرگ بر همه ابعاد زندگی مسلمانان، ضرورت تبیین « نگاه سیاسی و تمدن‌ساز» به این مناسک عظیم احساس می‌شود.
دین مبین اسلام، یک دین اجتماعی و تمدن ساز است و در حالی که به بهترین نحو ممکن نیازهای فردی را در نظر گرفته است، اما این نیازهای فردی هیچ تناقضی با نیازهای اجتماعی و حضور در جامعه را موجب نمی‌شود. این دقیقا برعکس فلسفه مدرن و تمدن مدرن است که به دو اندیشه سوسیالیسم و لیبرالیسم تقسیم شده است.
گروهی شخصیت انسان را حاصل جمع می‌دانند و گروهی نیز فردیت انسان را محور همه چیز می‌دانند. اما آداب و اندیشه اسلامی به همان اندازه که نیازهای فردی را تامین می‌کنند، به همان اندازه نیز به انسان در توانایی حضور مثبت در جامعه کمک می‌کند.
- حج، بزرگترین نمونه تعاون و همکاری بین مسلمین
اسلام همواره موافق با تمدن، شهرنشینی و در کنار اجتماع بودن است. در آیه ۹۷ سوره توبه آمده است:« الْأَعْرَابُ أَشَدُّ كُفْرًا وَنِفَاقًا وَأَجْدَرُ أَلَّا يَعْلَمُوا حُدُودَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَىٰ رَسُولِهِ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ ».
« باديه‌نشينانِ عرب (به‌خاطر دورى از تعليم وتربيت وسخنان پيامبر)، در كفر ونفاق شديدترند وبه اينكه حدود آنچه را خدا بر پيامبرش نازل كرده ندانند سزاوارتر، و خداوند دانا و حكيم است.» در این آیه قرآن به وضوح به شهرنشینی توصیه می‌شود و شهرنشینی را عامل توسعه شخصیت و بالا رفتن میزان علم انسان می‌داند.
اهمیت حضور در اجتماع و انجام مراسم عبادی بصورت جمعی، در نخستین روزهای کاشت نهال اسلام در مدینه به روشنی نمایان شد. پیامبر عزیز اسلام در اولین روزهای حضور خود، مسجدالنبی را بنا کرد تا نخستین پایگاه اجتماعی اسلام را تاسیس کند. در آیه دوم سوره مائده آمده است:« تَعاوَنوا عَلَى البِرِّ وَ التَّقوىٰ ». « در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید ». قرآن به وضوح از مسلمین می‌خواهد برای نیکی با یکدیگرهمکاری کنند. بی شک حج، بزرگترین نمونه این تعاون و همکاری بین مسلمین است.
تعاون وهمکاری در راه خیر و پرهیزگاری زمانی تحقق پیدا می‌کند که جامعه به دنبال خیر و سعادت باشد. برای اینکه در جامعه روحیه همکاری برای سعادت وجود داشته باشد، باید حاکمان و سیاست‌گذاران جامعه در جهت ترویج این روحیه و این اندیشه کوشش کنند.
بی شک حاکمان هر جامعه‌ای بزرگترین تاثیر را در سعادت یا شقاوت جامعه دارند، اینجاست که ضرورت نگاه سیاسی به حج پدیدار می‌شود. اگر بعد سیاسی مراسم حج نادیده گرفته شود، این مراسم به جسدی بدون روح تبدیل خواهد شد.
- اعمال مراسم حج: نماد اسلام سیاسی
سیاست با مراسم حج گره خورده است و از آن قابل تفکیک نیست. مثال روشن این مساله را در کلمه «لا اله الا الله» می‌توان دید، که اصلی ترین عبارت مورد تکرار در مراسم حج می‌باشد. در نظر اول شاید این کلمه فقط برای بیان اعتقاد به خدای یگانه باشد، اما ما عمیق‌ترین و کاربردی‌ترین و عمل‌گراترین معنای این کلمه را در اعمال این مراسم می‌بینیم. اعمال مراسم حج به دو دسته تقسیم می‌شوند:
۱. دسته اول اعمالی هستند که با انجام دادان آن‌ها، بدن و اندیشه خود را از آلودگی‌‌ها و گناهان پاک می‌کنیم، ازدلبستگی به دنیای فریبنده توبه می‌کنیم و در نهایت شیطان را از خود دور می‌کنیم. انجام دادن این اعمال با گفتن کلمه « لا اله » برابر است. بدین صورت خود را از تمام اله‌‌هایی که ممکن است ما را مشرک بسازند، دور می‌کنیم.
۲. دسته دوم اعمالی هستند که به حمد و ثنا و پرستش الله یگانه می پردازیم، اعمالی مانند طی صفا و مروه و طواف نساء. این اعمال صورت عملی کلمه « الا الله » می‌باشند.
گفتن کلمه «لا اله» در مقام فردی، به معنای دوری از هوای نفس و دوری از شیاطین انسی و جنی است که اطراف انسان را احاطه کرده است. اما این کلمه در معنای اجتماعی و سیاسی خود، به معنای نفی هرگونه حکومت غیر الهی و حکومت باطل است. بدین صورت مسلمانان در مراسم حج با گفتن کلمه «لا اله» به صورت جمعی، از حکومت‌‌های استکباری و غیرالهی تبری می‌جویند.
گفتن کلمه «الا الله» در مقام فردی، ضرورت پرستش خدای یگانه و انجام دستورات و حدود الهی را یاد‌آور می‌شود. اما این کلمه در معنای اجتماعی و سیاسی، عمیق تر و بسیار سازنده‌تر است. «الا الله» به معنای ایجاد حکومتی اسلامی است که تلاش کند حدود و قوانین الهی را در جامعه پیاده کند، حکومتی که نظم الهی را در جهان جاری و ساری کند، بدین‌گونه است که انسان می‌تواند خلیفه الهی باشد.
- ضرورت تعاون برای ترویج نگاه سیاسی به حج
بر این اساس می‌بینیم که در کوتاه‌ترین عبارت مورد استفاده در مراسم عبادی حج، معنای عمیق سیاسی و تمدن‌ساز نهفته است، پس چگونه می‌شود بعد سیاسی و تمدن‌ساز حج را نادیده گرفت؟
امروز امت اسلامی در نقاط مختلف جغرافیایی دچار مشکلات بسیاری است. مسلمینی که از سراسر جهان برای انجام مراسم حج گرد یکدیگر جمع می‌شوند، باید بکوشند ابعاد تمدن‌ساز حج را بیش از پیش مورد توجه قرار داده و پررنگ کنند. نگاه سیاسی به حج و تعاون و همکاری مسلمانان برای رسیدن به خیر و سعادت می‌تواند راه حل تمام مشکلات کنونی باشد.
سید مهدی حسینی، تحلیلگر
