پروژه تاپی (TAPI)، یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های انرژی منطقه‌ای، شامل انتقال گاز طبیعی از ترکمنستان به افغانستان، پاکستان و هند است. این پروژه که نام آن از حروف انگلیسی ابتدایی چهار کشور ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند گرفته شده است، به‌عنوان یک گام استراتژیک برای تامین نیازهای انرژی جنوب آسیا و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای مطرح شده است. اما با وجود پتانسیل‌های بسیار، اجرای آن تاکنون با مشکلات و تأخیرات متعددی مواجه بوده است.
ایده اولیه پروژه تاپی در دهه ۹۰ میلادی مطرح شد، زمانی که ترکمنستان به‌دنبال مسیرهای جدید برای صادرات گاز خود بود. پس از چندین دهه بحث و مذاکره، قرارداد این پروژه در سال ۲۰۱۰ امضا شد و در سال ۲۰۱۵، مراحل اجرایی آن به‌صورت رسمی آغاز شد. این خط لوله ۱۸۱۴ کیلومتری قرار است سالانه ۳۳ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی را از میدان گازی “گالکینیش” ترکمنستان به کشورهای همسایه برساند.
اهمیت پروژه تاپی برای افغانستان
افغانستان به عنوان یکی از کشورهای عبوری این پروژه، از اهمیت استراتژیکی برخوردار است. نخستین مزیت این پروژه برای افغانستان، درآمد عبور است که از طریق حق ترانزیت گاز برای این کشور به همراه خواهد داشت. انتظار می‌رود که افغانستان سالانه چند صد میلیون دلار از این طریق درآمد داشته باشد، که می‌تواند در توسعه زیرساخت‌ها و بهبود وضعیت اقتصادی کشور مؤثر باشد. همچنین پروژه تاپی می‌تواند به بهبود وضعیت انرژی داخلی افغانستان کمک کند. از طریق این خط لوله، افغانستان قادر خواهد بود بخشی از گاز انتقالی را برای مصرف داخلی خود ذخیره کند. این امر به نوبه خود می‌تواند به تأمین انرژی پایدار و کاهش وابستگی این کشور به منابع خارجی کمک کند.
منافع منطقه‌ای و بین‌المللی پروژه تاپی
پروژه تاپی نه تنها برای افغانستان بلکه برای کل منطقه اهمیت دارد. این پروژه می‌تواند به کاهش تنش‌های منطقه‌ای از طریق تقویت همکاری‌های اقتصادی بین کشورهای مشارکت‌کننده کمک کند. همچنین از آنجا که هند و پاکستان هر دو با مشکل کمبود انرژی مواجه هستند، تاپی می‌تواند به عنوان منبعی پایدار و ارزان برای تأمین انرژی آنها عمل کند. این پروژه همچنین در راستای تلاش‌های جهانی برای کاهش وابستگی به انرژی‌های فسیلی کمتر پاک نظیر زغال سنگ و نفت قرار می‌گیرد.
دلایل عقب افتادن پروژه تاپی
پروژه تاپی، علیرغم اهمیت آن، با مشکلات و تأخیرات متعددی مواجه شده است. مهم‌ترین چالش‌ها شامل موارد زیر است:
1. امنیت در افغانستان: شرایط ناپایدار امنیتی در افغانستان، به ویژه در سال‌های اخیر، یکی از اصلی‌ترین دلایل تأخیر در اجرای پروژه بوده است. ناامنی در مناطقی که خط لوله باید از آنها عبور کند، به شدت بر روند پیشرفت پروژه تأثیر گذاشته است. با وجود اینکه طالبان پس از تسلط دوباره بر افغانستان قول داده‌اند از پروژه‌های توسعه‌ای مانند تاپی حمایت کنند، اما بی‌ثباتی همچنان نگرانی‌هایی ایجاد می‌کند.
2. مسائل مالی و سرمایه‌گذاری: یکی دیگر از چالش‌های مهم، تأمین مالی و سرمایه‌گذاری است. با وجود تعهدات اولیه، برخی از کشورهای مشارکت‌کننده به دلیل مشکلات داخلی یا تغییرات سیاسی در تعهدات مالی خود تردید کرده‌اند. نوسانات قیمت جهانی گاز و تغییرات در بازارهای انرژی نیز به بی‌ثباتی مالی پروژه افزوده است.
3. مسائل تکنیکی و لجستیکی: تاپی یک پروژه پیچیده و بزرگ از نظر فنی است و نیازمند همکاری و هماهنگی بین‌المللی گسترده‌ای می‌باشد. ساخت این خط لوله نیاز به تخصص‌های مهندسی بالا و تأمین تجهیزات پیچیده دارد که اجرای آن را زمان‌بر کرده است.
پروژه تاپی یکی از مهم‌ترین پروژه‌های انرژی منطقه‌ای است که می‌تواند نقشی کلیدی در توسعه اقتصادی افغانستان و کشورهای همسایه ایفا کند. اما موفقیت این پروژه نیازمند حل چالش‌های امنیتی، مالی و فنی است. افغانستان می‌تواند از این پروژه به‌عنوان یک فرصت طلایی برای بهبود وضعیت اقتصادی و تقویت جایگاه خود در معادلات منطقه‌ای بهره ببرد. در نهایت، همکاری همه‌جانبه کشورهای مشارکت‌کننده و تلاش برای رفع موانع موجود، کلید پیشرفت و موفقیت این پروژه خواهد بود.
زهرا محمدی
