ریشه های اختلاف کابل و اسلام آباد
درگیری های مرزی، بستن مرزها، تنش ها و اتهامات سیاسی و حمایت از تروریسم از سوی پاکستان که اکنون به یک امر عادی تبدیل شده، بار دیگر این موضوع را پیش میکشد که دشمنی و اختلافاتی که بین کابل و اسلام آباد وجود دارد، بر سر چیست و چرا دو همسایه ای که میتوانند در کنار هم روابط خوب سیاسی، اقتصادی و امنیتی داشته باشند، بر سر و صورت همدیگر میکویند؟
اختلاف بر سر دیورند
محمد یعقوب خان امیر افغانستان در سال 1879 و در خاتمه دومین جنگ افغانستان و بریتانیا در توافقنامه گندمک ناگزیر از واگذار کردن بخش های بزرگی از بلوچستان فعلی پاکستان به حکومت بریتانیایی هند شد. به تعقیب آن عبدالرحمان خان، از دیگر حاکمان افغانستان تحت فشار بریتانیا در سال 1893 با قبول کردن عهدنامه تحمیلی تعیین حوزه های نفوذ هند بریتانیا و افغانستان، خط مرزی موسوم به دیورند را پذیرفت. پس از کسب استقلال شبه‌قاره هند و تجزیه آن به چند کشور، بحث مرزهای میان افغانستان و پاکستان، از جمله مهم‌ترین موارد اختلافاتی پس از قضیه کشمیر میان دو کشور به شمار میرود.
در واقع زمانی که توافق مرز دیورند شکل گرفته بود، کشوری به‌نام پاکستان وجود نداشت و هند زیر سیطره بریتانیا بود و اسلام‌آباد نمی تواند میراث‌خور بریتانیا باشد. اختلاف بر سر این مرز یکی از مواردی است که تنش ها را بین کابل و اسلام آباد افزایش داد.
اختلاف بر سر آب
یکی دیگر از اختلافات تاریخی که بین پاکستان و افغانستان وجود دارد، معاهده 1921 کابل است که بین افغانستان و هند بریتانیا امضا شد. این معاهده به مقامات و قبایل بریتانیایی در طرف هند یا پاکستان کنونی، حق استفاده از دریای کابل را برای آبیاری و دریانوردی اعطا کرد. با این حال، افغانستان بعداً به جانشین قانونی پاکستان برای این حقوق اعتراض و استدلال کرد که پس از تجزیه هند بریتانیا، آن‌ها این امر را به ارث نبرند. این بحث به موضوع اساسی ادعاهای افغانستان در مورد این دریا تبدیل شده است.
در این اواخر وزارت انرژی و آب طالبان اعلام کرده است که یک شرکت چینایی برای سرمایه گذاری در سه بند بزرگ دریای کنر با ظرفیت جمعی تولید بیش از 2 هزار مگاوات برق، علاقمندی نشان داده است. دریای کنر سهم قابل توجهی در دریای کابل دارد که یکی از مهم ترین پنج دریای اصلی این کشور به شمار می رود. دریای کنر که به نام دریای چیترال نیز یاد میشود، به درازی 480 کیلومتر از شمال پاکستان و شرق افغانستان می گذرد.
سرچشمه آن در جنوب کوه های هندوکش، در شمال بدخشان قرار دارد. این دریا که به سمت جنوب جریان دارد، در نهایت با دریای کابل در ولایت ننگرهار یکجا می شود و سپس به پاکستان میرود. جان اچکزی، وزیر اطلاعات ایالت بلوچستان پاکستان، تصمیم طالبان برای ایجاد بند در دریای کنر را یک تصمیم یکجانبه خوانده و گفته است که این یک اقدام خصمانه در برابر پاکستان است.
اختلاف کابل و اسلام آباد بر سر نوعیت حکومتداری در افغانستان
مسئله مرز دیورند و بحث آب هرچند برای پاکستان از اهمیت والای برخوردار است، ولی اصلی ترین اختلاف کابل و اسلام آباد، نوعیت حکومت و حکومتداری در افغانستان است. پاکستان میخواهد یک دولت ضعیف در افغانستان حاکم باشد که هم بتواند اهداف و منافع پاکستان را تامین کند و هم از نفوذ هند در این کشور جلوگیری نماید. تاریخ هفتاد و چند ساله پاکستان به خوبی نشان داده که این کشور هیچگاهی موافق شکل گیری یک دولت قدرتمند در افغانستان نبوده است.
از همین روست که مقامات پاکستانی و خصوصا ارتش و استخبارات این کشور همواره تلاش کرده اند که با تقویت گروه های تروریستی، بی ثباتی را در افغانستان گسترش دهند و آنچه در میان این اختلاف سوم وجود دارد، اینست که با تحقق آن، اسلام آباد به هدف اول و دوم که مرز دیورند و آب است، نیز میرسد.
طالبان در برابر پاکستان ایستاده اند
به هر حال طالبان واکنش های صریح و آشکاری را در برابر پاکستان و موضع گیری های این کشور داشته اند و حتا در مسئله مرز دیورند نیز مثل همیشه آنرا بخشی از خاک افغانستان دانسته و نسبت به مداخله گری های اسلام آباد صریحا موضع گرفته اند. طالبان که گفته میشد توسط اسلام آباد تقویت و تمویل میشدند، ولی در سه سال گذشته به خوبی از پس زورگویی های پاکستان برآمده اند. دولت جمهوریت اشرف غنی کوچکترین اقدامی در برابر اقدامات مرزی پاکستان و حتا سیم کشی این کشور در مرز دیورند انجام نداد، ولی طالبان واکنش های شدیدی داشتند.
با وضع موجود، اگر کلید افغانستان را هم به پاکستان بدهند، اسلام آباد بسنده نمیکند، چون خط و نشان خود را از غرب و امریکا میگیرد و تا زمانیکه این کشور به خود نیاید و به این نتیجه نرسد که هرگونه آسیب رساندن به افغانستان و منطقه، خودش را نیز درگیر خواهد کرد، حل اختلاف کابل و اسلام آباد بعید به نظر میرسد. ناامنی های پاکستان باید درس عبرتی برای این کشور باشد که با تنش با کابل، نمیتواند مشکل را حل کرد، بلکه به جای اتهام بستن ها به طالبان، در هماهنگی با این گروه، مسئله تروریسم را حل نماید، هرچند که ریشه اصلی تروریسم در پاکستان است، نه افغانستان.
مهدی محمدی
