خط آهن هرات-قندهار؛ پلی به سوی توسعه
افغانستان که سال‌ها در گرداب جنگ و بحران‌های اقتصادی گرفتار بوده، حالا در آستانه یک تحول زیرساختی بزرگ قرار دارد. براساس اعلام مقامات طالبان در اخرین روزهای ماه دلو کار عملی برای ساخت خط آهن هرات-قندهار آغاز شده است. محمد اشرف حق شناس، سخنگوی وزارت فواید عامه طالبان این پروزه قرار است تا هشت ماه دیگر تکمیل شود. پروژه خط آهن هرات-قندهار، که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مسیرهای ریلی کشور شناخته می‌شود، امیدها و چالش‌های بسیاری را به همراه دارد.
این خط آهن نه‌تنها دو نقطه کلیدی افغانستان را به هم متصل می‌کند، بلکه می‌تواند آینده تجارت، امنیت و روابط ژئوپلیتیکی منطقه را نیز دگرگون سازد. اما آیا این پروژه واقعاً یک گام به سوی توسعه است، یا صرفاً رؤیایی است که با موانع سیاسی و اقتصادی روبه‌رو خواهد شد؟
خط آهن هرات-قندهار؛ مسیر جدید تجارت و ترانزیت
پروژه خط آهن هرات-قندهار با ۷۳۷ کیلومتر طول، قرار است دو قطب تجاری و صنعتی افغانستان را به هم متصل کند و در نهایت، گذرگاه سپین بولدک را به مسیرهای بین‌المللی متصل سازد. این مسیر می‌تواند به یکی از مهم‌ترین شاهراه‌های اقتصادی افغانستان تبدیل شود و ضمن تسهیل حمل‌ونقل کالا، وابستگی کشور به مسیرهای جاده‌ای پرخطر و پرهزینه را کاهش دهد. تاثیرات اقتصادی این خط آهن شامل موارد زیر می‌شود:
الف) پیوند اقتصادی با کشورهای منطقه
این پروژه می‌تواند افغانستان را به یک هاب ترانزیتی مهم میان آسیای مرکزی، پاکستان و ایران تبدیل کند. به‌ویژه در شرایطی که کشورهای همسایه رقابت شدیدی برای نفوذ اقتصادی در افغانستان دارند، این خط آهن می‌تواند مسیرهای تجاری از بندر چابهار ایران، بندر کراچی پاکستان و حتی مسیرهای ریلی چین را به بازارهای داخلی افغانستان پیوند دهد.
ب) کاهش هزینه‌ها و افزایش فرصت‌های اقتصادی
حمل‌ونقل ریلی نسبت به جاده‌ای هزینه‌های کمتری دارد و کارایی بیشتری در انتقال کالاهای تجاری و صنعتی ایجاد می‌کند. این خط آهن می‌تواند برای تولیدکنندگان، تجار و حتی مصرف‌کنندگان افغان، قیمت تمام‌شده کالاها را کاهش دهد و دسترسی به بازارهای جدید را ممکن سازد.
بازی بزرگ ژئوپلیتیکی؛ رقابت قدرت‌ها بر سر افغانستان
همان‌طور که در قرن ۱۹ افغانستان میدان نبرد “بازی بزرگ” میان بریتانیا و روسیه بود، امروز نیز پروژه‌های زیرساختی این کشور به صحنه رقابت میان قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل شده است.
الف) پاکستان؛ بهره‌بردار اصلی
پاکستان که سال‌ها به دنبال گسترش نفوذ اقتصادی و سیاسی خود در افغانستان بوده، احتمالاً یکی از بزرگ‌ترین برندگان این پروژه خواهد بود. اتصال قندهار به سپین بولدک، این فرصت را به پاکستان می‌دهد که به یک مسیر ترانزیتی کلیدی در جنوب افغانستان تبدیل شود.
ب) چین و پروژه کمربند-راه
چین که از طریق کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) میلیاردها دالر در زیرساخت‌های منطقه سرمایه‌گذاری کرده، ممکن است در آینده علاقه‌مند به ادغام خط آهن هرات-قندهار با مسیرهای تجاری خود باشد. این موضوع به بیجینگ اجازه می‌دهد تا از افغانستان به‌عنوان یک مسیر جایگزین برای صادرات و واردات خود بهره ببرد.
ج) ایران و هند
ایران که پروژه بندر چابهار را با سرمایه‌گذاری هند توسعه داده، ممکن است نگران باشد که این خط آهن به نفع مسیرهای پاکستان تمام شود. بااین‌حال، اگر طالبان تمایل داشته باشد، اتصال این خط آهن به مسیرهای ریلی ایران نیز می‌تواند در آینده محتمل باشد. در این صورت
چالش‌های امنیتی؛ خط آهن در مسیر مین‌ها و کمین‌ها
امنیت، پاشنه آشیل هر پروژه بزرگ در افغانستان است. این کشور سال‌هاست که با گروه‌های مسلح، بی‌ثباتی سیاسی و ناامنی مواجه بوده است.
الف) داعش و دیگر بازیگران غیررسمی
هرچند طالبان اکنون قدرت را در اختیار دارند، اما چالش‌های امنیتی همچنان پابرجاست. گروه داعش-خراسان و دیگر مخالفان مسلح می‌توانند این مسیر را به هدف حملات خود تبدیل کنند، اگرچه طالبان به طور رسمی بارها اعلام کرده‌اند که داعش در افغانستان وجود ندارد و تمام گروه‌های تروریستی نابود شده‌اند، اما منابع غیر رسمی و آمار سازمان‌های بین‌المللی هنوز بر وجود خطرات امنیتی تاکید دارند. به نظر می‌رسد تاکید طالبان بر عدم وجود گروه‌های تروریستی بیشتر به دلیل اطمینان خاطر دادن به کشورهای جهان و جذب سرمایه‌گذاران خارجی باشد.
ب) توانایی طالبان در مدیریت پروژه‌های زیرساختی
طالبان تاکنون تجربه موفقی در مدیریت پروژه‌های زیرساختی بزرگ نداشته‌اند. حتی اگر این پروژه با حمایت‌های خارجی تکمیل شود، چالش‌های مانند اینکه آیا طالبان می‌توانند امنیت، نگهداری و بهره‌برداری از این مسیر را به‌طور مؤثر انجام دهند، همچنان باقی است. این موضوعی است که بسیاری از کارشناسان درباره آن تردید دارند.
آینده نامعلوم؛ پروژه‌ای برای توسعه یا یک رؤیای ناتمام؟
افغانستان بارها شاهد پروژه‌های بلندپروازانه‌ای بوده که به دلیل نبود زیرساخت‌های اجرایی، مشکلات مالی و بحران‌های امنیتی، به نیمه‌راه رسیده و متوقف شده‌اند. مشکلات اقتصادی که ممکن است این پروژه را به یک رویا تبدیل کند شامل موارد زیر است:
الف) نبود سرمایه‌گذاری پایدار
اگرچه طالبان از آغاز این پروژه خبر داده‌اند، اما مشخص نیست که منابع مالی آن از کجا تأمین خواهد شد. آیا این خط آهن با سرمایه‌گذاری خارجی ادامه پیدا خواهد کرد، یا صرفاً یک پروژه نمایشی برای نمایش قدرت طالبان است؟
این در حالی است که در اوایل ماه جدی معاون وزیر حمل‌ونقل قزاقستان گفت که شرکت‌های قزاقستانی قصد دارند ریل‌های راه‌آهن و سایر محصولات مرتبط با بخش راه‌آهن افغانستان را تامین کنند. او گفت یکی از شرکت‌ها نیز مشغول ساخت بخش‌های از راه آهن در افغانستان است.
ب) بی‌ثباتی اقتصادی و تحریم‌ها
افغانستان همچنان تحت تحریم‌های بین‌المللی قرار دارد و بسیاری از کشورهای جهان، طالبان را به رسمیت نمی‌شناسند. این موضوع باعث می‌شود که بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی برای ورود به چنین پروژه‌هایی مردد باشند.
نتیجه‌گیری؛ آیا افغانستان می‌تواند روی ریل خط آهن حرکت کند؟
خط آهن هرات-قندهار یک پروژه بلندپروازانه و کلیدی برای آینده افغانستان است. این مسیر نه تنها می‌تواند اقتصاد کشور را متحول کند، بلکه جایگاه ژئوپلیتیکی افغانستان را نیز تغییر دهد، اما چالش‌های امنیتی، نبود سرمایه‌گذاری پایدار و رقابت‌های منطقه‌ای، ممکن است این پروژه را به یک طرح نیمه‌کاره یا پرچالش تبدیل کند.
اگر طالبان بتوانند این پروژه را به‌درستی مدیریت کنند، افغانستان می‌تواند به یک هاب تجاری جدید در منطقه تبدیل شود. اما اگر این پروژه قربانی ناآرامی‌ها، سوءمدیریت یا رقابت‌های منطقه‌ای شود، خط آهن هرات-قندهار نیز ممکن است به سرنوشت بسیاری از پروژه‌های نیمه‌تمام افغانستان دچار شود.
حبیبه قاسمی
