اختلافات مخالفان طالبان
اظهارات اخیر عطامحمد نور درباره جنگ و صلح در افغانستان، یکی از مهم‌ترین موضع‌گیری‌های یک چهره شناخته‌شده در میان مخالفان طالبان به شمار می‌رود. او در نشست مجازی یادبود از خیرمحمد خیرخواه و همراهانش که در نبرد با طالبان جان باختند، تاکید کرد که جنگ، آخرین گزینه است و زمانی که تمامی درهای گفتگو بسته شود، تنها در آن زمان می‌توان به گزینه نظامی متوسل شد.
عطا محمد نور در عین حال، از رهبرانی که مردم را به جنگ تشویق می‌کنند، ولی خود و فرزندان‌شان را از میدان جنگ دور نگه می‌دارند، به‌شدت انتقاد کرد. این موضع‌گیری نور، در واقع انتقاد مستقیمی از آن دسته از رهبران مخالف طالبان است که بدون حضور در میدان جنگ، از دیگران می‌خواهند برای مقابله با طالبان وارد درگیری شوند.
فساد دیروز، تفرقه امروز و بحران مشروعیت در صفوف مخالفان طالبان
برای کسی پوشیده نیست که یکی از عوامل کلیدی که زمینه‌ساز سقوط حکومت پیشین و تسلط سریع طالبان بر افغانستان شد، فساد گسترده و اختلافات داخلی در میان رهبران آن حکومت بود. در سال‌های گذشته، رهبران کنونی مخالف طالبان که زمانی بر مسند قدرت بودند، نه‌تنها در مدیریت امور کشور ناکام ماندند، بلکه با درگیر شدن در رقابت‌های داخلی و منافع شخصی، ساختارهای سیاسی و امنیتی را تضعیف کردند.
فساد اداری، اقتصادی و سیاسی در دوران حکومت آنان، افغانستان را در پایین‌ترین رتبه‌های شاخص‌های بین‌المللی شفافیت و حکمرانی قرار داد. این شرایط، باعث بی‌اعتمادی مردم، ضعف نهادهای دولتی و در نهایت فروپاشی سریع حکومت در برابر طالبان شد. در کنار فساد، اختلافات عمیق میان رهبران حکومت پیشین نیز نقش مهمی در فروپاشی نظام داشت و این شکاف‌ها هنوز هم میان مخالفان طالبان پابرجاست.
رهبران این جریان، پس از سقوط حکومت، به‌جای دستیابی به یک راهبرد مشترک، درگیر تنش‌های داخلی و رقابت بر سر نفوذ و رهبری شده‌اند. این اختلافات در نشست‌های اخیر، از جمله نشست ویانا و کنفرانس امنیتی هرات، بیش از پیش آشکار شده است. برخی از این رهبران بر ادامه جنگ تأکید دارند، در حالی که برخی دیگر، مذاکره و راهکارهای سیاسی را گزینه بهتری می‌دانند. اختلافات مخالفان طالبان و نبود یک استراتژی واحد، توانایی آنان را برای ایجاد یک جریان مؤثر و منسجم در برابر طالبان کاهش داده است.
به‌عنوان نمونه، پس از اظهارات عطامحمد نور، رنگین دادفر اسپنتا، وزیر خارجه پیشین افغانستان، واکنش نشان داده و تأکید کرد که نباید به کسانی که به شیوه‌های مختلف مبارزه می‌کنند، توهین شود. او تصریح کرده است که مبارزه می‌تواند اشکال گوناگونی داشته باشد و هر فرد در حد توان خود در این مسیر گام برمی‌دارد.
این نوع تنش‌ها نشان می‌دهد که رهبران مخالف طالبان همچنان بر سر مسیر آینده خود به توافق نرسیده‌اند؛ برخی بر ادامه جنگ تأکید دارند، در حالی که برخی دیگر به راهکارهای سیاسی، مدنی و دیپلماتیک باور دارند. بنابراین فساد گسترده و اختلافات حل‌نشده که در گذشته سبب تضعیف حکومت پیشین شد، همچنان در میان رهبران مخالف طالبان ادامه دارد. این وضعیت، نه‌تنها مشروعیت و انسجام آنان را زیر سؤال برده، بلکه امکان شکل‌گیری یک جریان سیاسی مؤثر در برابر طالبان را نیز تضعیف کرده است.
راهی به‌سوی صلح؛ ضرورت کنار گذاشتن جنگ و اختلافات مخالفان طالبان
اختلافات عمیق میان رهبران مخالف طالبان، نبود یک راهبرد روشن، عدم هماهنگی میان آنها و مواضع متناقض آنان درباره جنگ و صلح، باعث شده است که این جریان‌ها نتوانند به اجماع سیاسی دست یابند. نادیده گرفتن واقعیت‌های میدانی و شرایط داخلی افغانستان، سبب شده که برخی رهبران بدون داشتن پایگاه اجتماعی و سیاسی تأثیرگذار، صرفاً به مواضع تبلیغاتی بسنده کنند. این روند نه‌تنها تأثیری بر تغییر وضعیت کشور ندارد، بلکه باعث تشدید پراکندگی در میان مخالفان طالبان نیز گردیده است.
از سوی دیگر، اختلافات مخالفان طالبان تأثیر مستقیمی بر سیاست‌های منطقه‌ای دارد. کشورهای منطقه از جمله ایران، پاکستان، چین و روسیه، تحولات مربوط به جریان‌های مخالف طالبان را با دقت دنبال می‌کنند. نبود یک نیروی منسجم و راهبرد مشخص در میان این جریان‌ها موجب شده که کشورهای منطقه هنوز از حمایت علنی و قاطع از آنها خودداری کنند.
در این میان، سخنان عطامحمد نور نشان‌دهنده یک رویکرد واقع‌بینانه است. او تأکید کرده که جنگ نباید تنها بر دوش مردم فقیر باشد، زیرا تجربه گذشته نشان داده است که در نهایت، این طبقه آسیب‌پذیر جامعه است که قربانی جنگ و بی‌ثباتی می‌شود. این نگاه، برخلاف برخی جریان‌های جنگ‌طلب که همچنان بر طبل درگیری می‌کوبند، بر ضرورت یافتن راه‌های مسالمت‌آمیز و دیپلماتیک برای حل بحران افغانستان تأکید دارد. مخالفت نور با ادامه جنگ، بیانگر این حقیقت است که بدون یک راهبرد سیاسی سنجیده، مبارزه نظامی نه‌تنها نتیجه‌ای نخواهد داشت، بلکه وضعیت را پیچیده‌تر خواهد کرد.
تجربه نشان داده است که تداوم جنگ و کشمکش‌های داخلی، نتیجه‌ای جز تشدید بحران در افغانستان نخواهد داشت. مخالفان طالبان باید به جای پافشاری بر گزینه‌های ناکارآمد، به‌ویژه جنگ، بر راهکارهای سیاسی و دیپلماتیک تمرکز کنند. رسیدن به یک توافق جمعی، پرهیز از اختلافات درونی و ارائه یک راهبرد واقع‌بینانه، می‌تواند زمینه را برای حل بحران افغانستان از طریق مذاکره و گفت‌وگو فراهم سازد. بدون درک این ضرورت، چشم‌انداز تغییرات مثبت در افغانستان همچنان مبهم خواهد ماند.
بسم الله ختک
