با سقوط نظام جمهوریت توسط طالبان در سال گذشته یعنی 15 اگست 2021، این گروه متعهد شد تا در مسئله مبارزه با مواد مخدر با جدیت عمل کرده و هر چه سریعتر جلوی آن را بگیرد. این گروه در ابتدای حاکمیت خود به صراحت عنوان ساختند که کشت و فروش مواد مخدر ممنوع است، اما رونق تجارت مواد مخدر در افغانستان تحت حاکمیت طالبان قابل چشم پوشی نیست.
با آنکه نه تنها مردم افغانستان بلکه کشورهای درگیر همراه با این مسئله، از این موضوع خوشحال شدند اما روزهای پسین مشخص شد که این حکم چندان اهمیتی برای کشاورزان و زارعین ندارد و تجارت مواد مخدر در افغانستان هنوز از اولویت های اقتصادی است.
برای حکومت جدید، اگر نگوییم غیرممکن ولی مشکل خواهد بود که این مسئله را برطرف کند، صنعتی که معیشت بسیاری از مردم فقیر افغانستان را تأمین می کند، به ویژه در بحبوحه بحران شدید اقتصادی و انسانی که از ماه اگست گذشته بر کشور فرا گرفت. اقتصاد مواد مخدر افغانستان پس از حمله ایالات متحده و ناتو در سال 2001 به طور چشمگیری گسترش یافت. میزان زمین های زیر کشت خشخاش بین سال های 2002 تا 2020 تقریباً سه برابر شد و زارعین این کشور همچنین با استفاده از یک گیاه بومی که به شدت پیدا می شود به نام افدرا شروع به تولید مت آمفتامین ارزان کردند.
بنابراین، قصد داریم تا بدانیم که تجارت مواد مخدر تحت حاکمیت طالبان چگونه پیشرفت داشته است؟ و چه تاثیری بر جهان داشته و به چه میزانی کشورها را درگیر خود کرده است!
تولید سرسام آور خشخاش
بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، در سال 2020، افغانستان حدود 85 درصد از تولید جهانی تریاک را به خود اختصاص داد. در نظام پیشین، تجارت مواد مخدر بزرگترین بخش اقتصادی افغانستان بود که برای بیش از نیم میلیون نفر کار تمام وقت فراهم می کرد. بدنام ترین محصول این تجارت مواد مخدر – خشخاش – چنان رونق داشت که کارشناسان در توانایی طالبان در عمل به وعده خود مبنی بر ممنوعیت مواد مخدر تردید داشتند.
با این حال، در حالی که اقتصاد افغانستان اندکی پس از تسلط طالبان به دلیل تحریم‌ها، مسدود کردن دارایی‌های بانک مرکزی و حذف کمک‌های خارجی رو به سقوط رفت، حکومت طالبان روند عملیات علیه مواد مخدر را شدت بخشید.
طالبان در سال 2000 در دوره حاکمیت پیشین خود، مواد مخدر را ممنوع کردند اما رژیم برای جلوگیری از کشت تریاک چندین بار تلاش کرد و این مسئله ممنوعیت، زمانیکه به میان آمد، خشم مردم روستایی را برانگیخت، ولی در کل تا پیش از واقعه 11 سپتمبر، این موضوع به شدت کاهش یافته بود. هنگامی که فروپاشی اقتصادی و منابع دولتی به سرعت کاهش یافتند و زمانی که گزارش هایی در اواخر سال 2021 منتشر شد مبنی بر اینکه طالبان علیه کشت خشخاش اقدامی نکرده اند، چندان تعجب آور نبود. خشکسالی شدید امسال، کشت تریاک را برای کشاورزان و زارعین جذاب‌تر می کند، زیرا این محصول می‌تواند حتی در شرایط خشک آب و هوایی که ممکن است محصول گندم از بین برود، پربار باشد.
همانطور که دیوید منسفیلد، مشاور در زمینه اقتصادهای غیرقانونی و کارشناس تجارت مواد مخدر در افغانستان، در مصاحبه ای عنوان کرده است: «تصاویر و گزارش‌ها نشان می‌دهد که کشت گسترده موادمخدر، به ویژه در جنوب غرب افغانستان، پتانسیل عالی برای کاشت یک محصول ویژه ای در سال 2022 وجود داشته است».
پس از اعلان حکمی در ماه آپریل، طالبان سعی کردند این تصور را ایجاد کنند که درگیر کنترل مواد مخدر هستند و در ماه می تصاویری را منتشر کردند که ظاهراً در حال نابودی خشخاش در ولایت هلمند بودند. همچنین گزارش‌هایی از ریشه‌کنی در سایر بخش‌های جنوب غربی افغانستان وجود دارد که نشان می‌دهد، تبلیغاتی بیش نیست!
مت آمفتامین
صنعت مت آمفتامین اگر چه کمتر از خشخاش در مورد آن صحبت شده اما در افغانستان با تولید بی شماری مواجه بوده است. به رغم ادعاهای مطرح شده درباره حجیم بودن یا حتی تمام شدن این گیاه در افغانستان، هیچ شواهدی دال بر کمبود این محصول در بازار مشاهده نمی‌شود. بازار «عبدالودود» که قطب صنعت مت آمفتامین در جنوب غرب افغانستان می‌باشد، در حال رونق گرفتن است. تصاویر ماهواره ای اخیر، از گسترش بازار عبدالودود در ولایت فراه، مرکز اصلی مت آمفتامین که بیش از 11886 مترمکعب زمین برای کاشت گیاه افدرا را نشان داده است.
در واقع، عرضه این مواد آنقدر زیاد بود که در اوایل نومبر، قیمت افدرا به شدت کاهش یافت، از 1.80 دالر در هر کیلوگرم در سال 2018 به 0.63 دالر در هر کیلوگرم رسید. اما پس از آن، طالبان در ماه دسمبر یک ممنوعیتی را بر روی این کارخانه ها اعمال کردند و قیمت ها افزایش یافت. این فرمان محدود به چند ولایت بود و برای تأثیرگذاری بر برداشت محصول که به تازگی به پایان رسیده بود بسیار دیر صادر شد. مهم‌تر از همه، این مسئله بود که در واقع هم طالبان و هم زارعین و تولیدکنندگان از این محصول سود لازم برده اند.
با این حال، به نظر می رسید که «ممنوعیت ها» بیشتر حرف باشد تا اجرا!
روابط افغانستان همراه با بازارهای منطقه و جهانی
همانطور که گزارشات بین المللی نشان می دهد، قاچاق مواد مخدر از طریق شاهراه های اصلی به خارج از افغانستان همچنان بالاست. در امتداد مسیر بالکان از پاکستان، ایران و ترکیه به اروپا، هروئین و متا آمفتامین به مقدار زیادی جریان دارد و بازارهای سراسر و خارج از منطقه نزدیک افغانستان را تامین می کند.
جنوب آسیا
براساس گزارشات منتشر شده، مقامات گمرک افغانستان – تورخم در نزدیکی پاکستان در اواخر سال 2021 و اوایل سال 2022 مقدار بی سابقه ای از مواد مخدر را کشف و ضبط کردند که شامل 130 کیلوگرم هروئین بود. در ماه اکتبر همچنین شاهد مورد دیگری بود. یکی از مقامات پاکستانی گزارش داد که قاچاق مواد مخدر از زمان تسلط طالبان افزایش یافته است.
موضوع قاچاق مواد مخدر و جنگ هایی که در این منطقه صورت می گیرند، افزایش چشمگیری داشته است. تنها در ماه می، نیروهای مبارزه با مواد مخدر پاکستان بیش از یک تن مواد افیونی و 255 کیلوگرم مت آمفتامین را در ایالت بلوچستان کشف کردند، در حالی که نیروی دریایی پاکستان 4.5 تن مواد مخدر را در شمال دریای عرب رهگیری نمودند.
علاوه بر این، پاکستان نه تنها یک کشور ترانزیتی برای خروج مت آمفتامین از افغانستان است، بلکه بازار بزرگی برای مواد مخدر محسوب می شود. متخصصان بخش صحی مواد مخدر پاکستانی عنوان کرده اند که سوء مصرف مت آمفتامین در این کشور رو به افزایش می باشد.
مواد مخدر از افغانستان نیز در سراسر آسیای جنوبی راه می یابد. سریلانکا، جایی که از زمان تسلط طالبان در آنجا بارها محموله های دریایی صورت گرفته است، در ماه آپریل امسال 325 کیلوگرم هروئین و مت آمفتامین را کشف و ضبط کرد. در ماه جولای، نپال یک محموله بزرگی از هروئین را ثبت کرد که مقامات گمان می‌کنند از افغانستان آمده است.
هند شاید نگران کننده ترین کشور در بخش قاچاق موادمخدر محسوب شود. این کشور با جمعیت انبوه و تعداد زیادی مصرف کننده مواد افیونی، به مواد مخدر با منشاء افغانستان بسیار حساس است. در ماه جنوری، مدیر کل اداره کنترل مواد مخدر هند ساتیا نارایان پرادهان اظهار داشت که تسلط طالبان می تواند منجر به افزایش قاچاق مواد مخدر شود که از قبل از طریق پنجاب (گاهی اوقات با استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین) یا از طریق دریا به سواحل غربی هند انجام می شد.
در واقع، قبلاً یک سری مواد مخدر در بنادر هند کشف و ضبط شد که مهم‌ترین آنها محموله وسیعی از تقریباً سه تن هروئین در موندرا در ایالت گجرات در سپتمبر گذشته بوده که ظاهراً از ولایت قندهار به سمت هند فرستاده شده است. در سال 2021، پلیس گجرات بالاترین میزان مواد مخدر در تاریخ این ایالت را کشف کرد، حداقل هشتصد برابر بیشتر از سال قبل.
ایران و ترکیه
مواد مخدر قاچاق شده از افغانستان به اروپا اغلب از طریق پاکستان و سپس ایران صورت میگیرد و اکثریت مواد مخدر در این دو کشور توسط نیروهای امنیتی کشف و ضبط می شوند. به گفته مقامات محلی، بیش از صد تن مواد مخدر در هشت ماه گذشته سال 2021 در این منطقه کشف و ضبط شده است. براساس یک مصاحبه مقام ایرانی که اظهار داشته است کشفیات مواد مت آمفتامین و هروئینی از افغانستان افزایش داشته است. گزارش شده است که قاچاقبران انسان، از جریان بی سابقه پناهندگان، از آنها از قاچاق مواد مخدر سواستفاده می کنند.
ترکیه مدعی است که مواد مت آمفتامین به تمامی بخش های ترکیه منتشر شده است و پس از حشیش پرمصرف ترین ماده در استانبول است. بنابراین جای تعجب نیست که ایران و ترکیه مسئله مبارزه با مواد مخدر را در اولویت قرار داده اند و تلاش های خود را برای مبارزه با قاچاق افزایش می دهند.
خاورمیانه و آسیای مرکزی
مت آمفتامین با منشاء افغانستان نه تنها در حجم زیادی به ایران، بلکه در سایر نقاط منطقه نیز سرایت کرده است. بر اساس گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد (UNODC)، از سال 2020 تا 2021، چنین مسئله ای در خاورمیانه افزایش یافته است.
عراق از دیرباز مقصد مواد مخدر قاچاق شده از ایران بوده است و در ماه دسمبر از افزایش دستگیری های مرتبط با مواد مخدر در مرز شرقی خود خبر داد. کریستال، مت آمفتامین60 درصد از تجارت مواد مخدر کشور را در سال 2021 به خود اختصاص داد و مشکل رو به رشد سوء مصرف داخلی را تغذیه می کرد.
منطقه بعدی خلیج فارس است که از این موضوع در رنج و مشکلات است، جایی که امارات متحده عربی در ماه جون اعلام کرد که مت آمفتامین یکی از رایج ترین مواد مخدری است که با محموله های بزرگ بیش از یک تن در آپریل گذشته در دبی کشف شده است. عمان نیز در سال جاری مت آمفتامین را کشف و ضبط کرده است.
آسیای مرکزی نیز از مشکل مواد مخدر در امان نمانده است. براساس گزارش ابتکار جهانی علیه جرایم سازمان یافته فراملیتی، مواد مخدر از طریق تاجیکستان و قرقیزستان قاچاق می شود و هر دو در سال جاری افزایش کشفیات را گزارش کرده اند. تاجیکستان در نیمه اول سال 2022، 52 درصد افزایش کشفیات مواد مخدر را ثبت کرد و رئیس مبارزه با مواد مخدر این کشور اعلام کرد که از زمان به قدرت رسیدن طالبان، قاچاق موادمخدر افزایش یافته است. در قرقیزستان، حدود شش تن مواد مخدر غیرقانونی در شش ماهه اول سال 2022 کشف شد که 60 درصد بیشتر از مدت مشابه سال گذشته است.
تداوم قاچاق از افغانستان نیز به سمت روسیه – یکی از مقاصد کلیدی مواد مخدر قاچاق شده از طریق آسیای مرکزی – گسترده شده است که وزارت امور خارجه این کشور در ماه نومبر نسبت به این مسئله ابراز تاسف کرد که تهدید مواد مخدر هنوز یک “مشکل مبرم” است و متاسفانه این مسئله پس از روی کار امدن طالبان تاکنون تغییر نکرده است.
ممنوعیت موادمخدر از سوی طالبان، رویابافی بیش نیست!
تجربه تا کنون نشان داده است که طالبان حکم خود را در جهت ممنوعیت مواد مخدر را اجرایی نکرده است. تولید و قاچاق مواد مخدر از زمان تغییر رژیم در افغانستان در سطوح بالایی همچنان باقی مانده یا افزایش یافته است. علاوه بر این، با توجه به اینکه این مشکلات ماهیت بین المللی دارند، تلاش منطقه ای برای مبارزه با آنها مورد نیاز است. هند، برای اولین بار، دیپلماسی مبارزه با مواد مخدر خود را با ایران افزایش داد و تابستان امسال در نشست های سه روزه در تهران شرکت کرد. اما رقابت های قدیمی منطقه ای همچنان معضلی است برای همکاری در مسائل منطقه ای. برای نمونه هند در ماه نومبر گذشته نشستی از روسای امنیت ملی، برای بحث در مورد مواد مخدر و سایر موضوعات در دهلی تشکیل داد، اما پاکستان و چین غایب بودند.
در حالی که تجارت مواد مخدر افغانستان در واقع یک پدیده جهانی است، اما این نباید ما را از سطوح به ظاهر رو به افزایش سوء مصرف مواد در داخل کشور گمراه کند. دلیل آنکه افغان هایی که در فقر به سر می برند تلاش می کنند تا با استفاده از مواد مخدر از مشکلات روزمره زندگی به ظاهر رهایی یابند. طالبان همواره تلاش می کنند تا این مشکل را کاهش دهد اما رویکرد آانها به شکل ظالمانه بوده مانند همه رویکردهایشان. آنها مصرف کنندگان مواد مخدر را در کمپ جمع آوری کرده، سر آنها را تراشیده و آنها را کتک می زنند یا از روش آب یخ استفاده می کنند.
بر اساس گزارش جدید دیوید منسفیلد، به نظر می رسد که حکومت جدید با اجرای دقیق کنترل های مرزی درآمد خود را افزایش داده است. وی در ادامه گزارش آورده است که واردات مشمول بررسی‌های دقیق‌تری نسبت به صادرات است و هیچ مدرکی مبنی بر گسترش سرکوب طالبان به قاچاق مواد مخدر وجود ندارد.
عواقب و آینده چگونه خواهد بود؟
آینده به نظر می رسد که نامشخص است. براساس گزارشات، کاشت مت آمفتامین و دیگر موادها، همچنان بالاست و نگرانی هایی را در ممنوعیت آن ایجاد کرده است. در افغانستان هم همانطور که شاهد هستیم طالبان با تحریم های گسترده ای روبرو است و معضل اقتصادی و بیکاری همچنان دامن گیر این گروه شده که بیشتر مردم ترجیح می دهند برای حفظ اقتصاد، به سوی کاشت مواد مخدر بروند که طالبان هم مثل اینکه چندان ناراضی به نظر نمی رسد.
همین موضوعات باعث شده است تا ریشه کن سازی مسئله مواد مخدر در افغانستان تا حدودی غیرقابل اجرایی باشد.
