چهار سالگی حکومت طالبان در ۱۵ آگوست ۲۰۲۵، نقطه‌ای کلیدی در تاریخ معاصر افغانستان به شمار می‌آید؛ نقطه‌ای که در آن تغییرات سیاسی، امنیتی و اجتماعی با سرعتی کم‌سابقه رخ داده و مسیر کشور را به‌گونه‌ای عمیق دگرگون ساخته است. در این مدت، کابل از یک پایتخت بحران‌زده و وابسته به کمک‌های خارجی، به شهری تبدیل شده که در آن حاکمیت جدید، نظم و ساختار سیاسی تازه‌ای را تحکیم بخشیده، اما همزمان با محدودیت‌ها، محرومیت‌ها و شکاف‌های تازه‌ای نیز همراه شده است.
این چهار سال، آزمونی بوده برای توانایی طالبان در گذار از یک نیروی شورشی به یک حاکمیت پایدار؛ آزمونی که نه تنها در درون مرزها، بلکه در نگاه منطقه و جهان نیز با دقت زیر ذره‌بین قرار دارد. این مقاله، با ارزیابی روندهای جاری، تصویری جامع از دستاوردها، کاستی‌ها و چشم‌انداز پیش‌روی افغانستان، در آستانه چهار سالگی حکومت طالبان ترسیم می‌کند.
دستاوردهای افغانستان در چهار سال گذشته
در طول چهار سالگی حکومت طالبان، برخی پیشرفت‌ها در عرصه امنیت، اقتصاد و دیپلماسی منطقه‌ای به چشم می‌خورد و افغانستان شاهد تحولات قابل توجهی بوده است. یکی از دستاوردهای برجسته این دوره، برقراری امنیت نسبی در گستره جغرافیایی کشور است. پس از سال‌ها درگیری و آشفتگی، کاهش چشمگیر تهدیدات گروه‌های مسلح به ویژه داعش، فرصت را برای شهروندان افغانستان فراهم کرده تا با احساس آرامش بیشتری در فعالیت‌های روزمره خود مشارکت کنند و زندگی اجتماعی و اقتصادی نسبتاً پایدارتر شود.
از منظر دیپلماسی و مناسبات منطقه‌ای، طالبان تلاش کرده‌اند تا روابط سیاسی و اقتصادی افغانستان را با کشورهای همسایه و بازیگران کلیدی منطقه، همچون چین، روسیه و ایران، گسترش دهند. این رویکرد موجب شده است که افغانستان، بتواند در نشست‌ها و معادلات بین‌المللی نقش فعال‌تری ایفا کند و حضورش را در مناسبات منطقه‌ای تثبیت نماید.
در حوزه اقتصادی، طالبان پروژه‌هایی را با هدف توسعه زیرساخت‌ها و کاهش وابستگی به کمک‌های خارجی آغاز کرده‌اند. همکاری‌های استراتژیک با کشورهای منطقه به ویژه در زمینه بازسازی و بهره‌برداری از منابع طبیعی، نشان از تلاش برای ایجاد پایه‌های اقتصادی مستحکم‌تر در سراسر کشور دارد. این اقدامات، ضمن فراهم کردن فرصت‌های شغلی، نویدبخش جهشی در جهت خودکفایی اقتصادی افغانستان است.
یکی دیگر از عوامل مؤثر در این دوره، حفظ انسجام و هماهنگی درون گروهی میان طالبان بوده است؛ موضوعی که امکان تمرکز بیشتر بر اداره کشور و مدیریت بحران‌های محلی را فراهم ساخته است. علاوه بر آن، حمایت گسترده جوامع محلی، به ویژه در مناطق روستایی و میان اقوام مختلف، نشانگر تداوم پیوند اجتماعی و سیاسی در سطح کشور است که به تقویت روند ثبات و توسعه کمک می‌کند.
تغییرات و چالش‌های افغانستان در چهار سال گذشته
در کنار دستاوردهای ثبت‌شده، افغانستان طی چهار سال اخیر با مجموعه‌ای از تغییرات و چالش‌های عمیق مواجه بوده است که پیچیدگی وضعیت کنونی را نشان می‌دهد. از جمله مهم‌ترین نگرانی‌ها، مسائل حقوق بشری است که به ویژه در حوزه حقوق زنان و دختران بارز شده است.
محدودیت‌هایی که بر آموزش دختران بالاتر از صنف ششم، اشتغال زنان و حضور آنان در فضاهای عمومی اعمال شده، واکنش‌های گسترده‌ای را در داخل کشور و جامعه جهانی برانگیخته است. طالبان این سیاست‌ها را در راستای اجرای شریعت و حفظ ارزش‌های سنتی می‌دانند، اما بسیاری معتقدند که این محدودیت‌ها ناشی از فشارهای داخلی و ایدئولوژیک است و طالبان همچنان در جستجوی تعادلی میان ارزش‌های خود و مطالبات مردم افغانستان و جامعه بین‌المللی قرار دارند.
بحران اقتصادی و بشردوستانه نیز یکی دیگر از چالش‌های جدی است که افغانستان با آن دست به گریبان است. کاهش چشمگیر کمک‌های خارجی، به همراه بازگشت قریب به دو میلیون مهاجر از کشورهای همسایه، فشار سنگینی بر منابع داخلی وارد کرده است. این وضعیت بحرانی، بویژه در زمینه سوءتغذیه کودکان، تهدیدی جدی برای سلامت و رفاه جمعیت کشور به شمار می‌رود. طالبان تلاش‌هایی برای مدیریت این بحران از طریق همکاری‌های منطقه‌ای آغاز کرده‌اند، اما نتایج ملموس و پایدار هنوز به چشم نمی‌آید و شرایط همچنان شکننده باقی مانده است.
از منظر ساختار حکومتی، فقدان تدوین یک قانون اساسی رسمی چالشی اساسی به شمار می‌آید که باعث ابهامات در نحوه اداره کشور و سیاست‌گذاری‌های کلان شده است. این خلأ قانونی می‌تواند در بلندمدت به عدم پایداری و بی‌ثباتی منجر شود، با این حال طالبان با تکیه بر ساختار مذهبی و نظامی خود تا کنون توانسته‌اند این بحران را به گونه‌ای مدیریت کنند که حداقل در کوتاه‌مدت خللی در عملکرد حکومتی ایجاد نشود.
از دیگر چالش‌های عمیق و نگران کننده، عدم تاسیس و تشکیل حکومت فراگیر و همه شمول است. طالبان تا اکنون در سطوح تصمیمی گیری تک‌رو بوده و از اقوام و گروه‌های دیگر در ساختار حکومت آنها نقشی ندارند. متاسفانه این انحصارگرایی و تک‌روی همراه با بعضی از تعصبات و تعصبات کورِ برخی از مسئولین، چشم انداز آینده ای افغانستان را به شدت مخدوش ساخته است.
چهار سالگی حکومت طالبان و چشم انداز آینده افغانستان
چشم‌انداز آینده افغانستان را می‌توان در پرتو تجربه چهار سال گذشته، مجموعه‌ای از فرصت‌ها و مسیرهای محتمل دانست که بر زندگی مردم و جایگاه کشور در منطقه اثرگذار خواهد بود. ادامه تعاملات دیپلماتیک با کشورهای کلیدی مانند چین، روسیه، کشورهای آسیای میانه و ایران، می‌تواند افق تازه‌ای برای پیوند افغانستان با اقتصاد منطقه‌ای و جهانی بگشاید.
چنانچه این روابط به رسمیت‌شناسی گسترده‌تر حکومت کنونی بینجامد، زمینه برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند استخراج معادن مس و لیتیوم، فراهم خواهد شد و این امر می‌تواند موتور محرکه‌ای برای رشد اقتصادی و کاهش وابستگی به کمک‌های خارجی باشد.
در حوزه سیاست‌های اجتماعی، طالبان می‌توانند با پاسخ‌گویی به مطالبات مردم، گامی به‌سوی تشکیل حکومتی فراگیر با مشارکت همه اقوام و گروه‌های اجتماعی بردارند و با رفع محدودیت‌های کنونی بر آموزش و مشارکت زنان به سمت اصلاحات تدریجی سوق یابد. ایجاد فرصت‌های محدود شغلی برای زنان در حوزه‌هایی مانند صحت و تعلیم و تربیت، احتمال می‌رود بخشی از این روند تدریجی باشد و شکاف میان حکومت و جامعه را کاهش دهد.
از نظر امنیتی، تداوم مهار گروه‌های تروریستی، فرصت آن را فراهم می‌کند تا منابع بیشتری به توسعه زیرساخت‌ها و خدمات عمومی اختصاص یابد. بازسازی سرک‌های اصلی میان ولایات، گسترش شبکه‌های مخابراتی و بهبود تأسیسات آبرسانی می‌تواند نه تنها کیفیت زندگی مردم را ارتقا دهد، بلکه زمینه‌ساز افزایش فعالیت‌های تجاری و پیوند بیشتر میان مناطق مختلف کشور شود.
در سطح منطقه‌ای، حل‌وفصل مسائل مرزی و منابع مشترک، مانند پرونده آب میان افغانستان و ایران، می‌تواند به کاهش تنش‌ها و ایجاد بستر همکاری‌های گسترده‌تر در حوزه‌های اقتصادی، امنیتی و ترانزیتی منجر شود. چنین تحولی نه تنها به سود مردم افغانستان خواهد بود، بلکه ثبات و همگرایی بیشتری را در منطقه رقم خواهد زد.
چهار سالگی حکومت طالبان نه‌تنها یک بازه زمانی بلکه نقطه عطفی در تاریخ افغانستان است؛ دوره‌ای که همزمان با برخی دستاوردها، چالش‌های عمیقی نیز به همراه داشته است. اگرچه برخی اصلاحات و ثبات نسبی در حوزه امنیتی حاصل شده، اما آینده کشور همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. پاسخ طالبان به مطالبات داخلی و بین‌المللی، نقشی تعیین‌کننده در شکل‌گیری مسیر آینده افغانستان خواهد داشت.
مریم مرادی
