تجارت با افغانستان
دولت‌های محلی در قالب دیپلماسی ولایتی می‌توانند در کنار دولت‌های مرکزی منافع ملی کشورها را تامین کنند. به عبارتی دیگر، دولت‌های محلی با توجه به توانمندی‌ها و ظرفیت‌هایی که دارند در راستای تامین منافع ملی کشور خود، با کشورهای دیگر ارتباط برقرار می‌کنند. طبق این اصل که به پارادیپلماسی مشهور است، ولایات مرزی ایران نیز این قابلیت را دارند که در زمینه تامین منافع ملی، با کشورهای دیگر ارتباطات برقرار کنند. یکی از کشورهای همجوار ایران، افغانستان است که 900 کیلومتر مرز مشترک بین دو کشور وجود دارد و می‌تواند نقش مهمی در پارادیپلماسی ایفا کند. در این یادداشت به بررسی پارادیپلماسی ایران در تجارت با افغانستان پرداخته شده است و ولایات پیشتاز ایران در این زمینه بررسی شده‌اند.
ولایات پیشرو ایران در تجارت با افغانستان
ولایات خراسان رضوی، جنوبی و ولایت سیستان‌وبلوچستان از جمله ولایات هم مرز با افغانستان هستند که کالا از طریق مرز آنها به افغانستان صادر می‌شود. در حال حاضر سالانه ولایت خراسان جنوبی بیش از 750 میلیون دالر، خراسان رضوی 658 میلیون دالر، ولایت مرکزی 300 میلیون دالر، ولایت اصفهان 72 میلیون دالر، ولایت قزوین بیش از 49 میلیون دالر و ولایت سیستان‌وبلوچستان بیش از 11 میلیون دالر به افغانستان صادرات دارند. اقلام صادراتی ایران به افغانستان را بیشتر آهن‌آلات، قطعات صنعتی، مصالح ساختمانی و انرژی در بر می‌گیرد.
در حال حاضر ولایات خراسان رضوی، جنوبی چون مرز مشترک طولانی با افغانستان دارند، حجم صادارت آنان نسبت به بقیه ولایات بیشتر است. البته ویژه‌گی‌های دیگری مانند وجود راه‌آهن خواف – هرات در ولایت خراسان رضوی، و تردد فراوان کامیون‌های باربری 2 کشور در مرز ماهیرود ولایت خراسان جنوبی از دلایل دیگر حجم صادارت این ولایات به افغانستان است. هر چند نباید از تردد محموله‌های ترانزیتی برای افغانستان از طریق بندر چابهار و عباس ایران در ولایت سیستان‌وبلوچستان غافل شد.
در جدیدترین اظهارات از سوی مقام‌های ایران، والی خراسان رضوی حجم صادرات ایران به افغانستان را بیش از 2 میلیارد دالر اعلام کرد، هر چند که در سفر اخیر وزیر خارجه ایران به افغانستان اعلام شد که هر 2 کشور ظرفیت ارتقا همکاری‌های اقتصادی را تا 10 میلیارد دالر دارند.
دیپلماسی ولایتی و تعمیق همکاری‌ها بین ایران و افغانستان
وجوه اشتراکات فراوان بین ایران و افغانستان، زمینه پارادیپلماسی را تسهیل کرده است. سفر اخیر وزیر خارجه ایران به افغانستان و دیدار هیئت‌های ایرانی و افغانستان موید این موضوع است که هر 2 طرف آماده همکاری با یکدیگر در زمینه‌های مختلف هستند. ایران در زمینه زراعت و دامی نیازهای زیادی دارد و افغانستان که اقتصاد آن زراعت و دامپروری محور است، می‌تواند به رفع این نیازها کمک کند. از سوی دیگر، در حال حاضر افغانستان در عرصه‌های مختلف از جمله انرژی نیازمند واردات است. بخش صنعتی و خانگی این کشور نیاز مبرم به انرژی دارند. ایران کشوری در مجاورت افغانستان و با منابع غنی انرژی می‌تواند این کشور را در رفع این نیازها کمک کند.
زمانی که ولایات مرزی مأموریت می‌یابند تا تعاملات کشور خود را با کشورهای همسایه افزایش دهند، بیش از هر زمان دیگر نقش و جایگاه آنان برای شرکای خارجی نمایان می‌شود. با توجه به این که دیپلماسی ولایتی در حال حاضر مورد توجه بیشتر قرار گرفته است، ولایات همجوار ایران با افغانستان می‌توانند با استفاده از ظرفیت‌های محلی و بومی و با حمایت دولت مرکزی در این عرصه بیش از پیش وارد عمل شوند و علاوه بر رشد ولایت، در تقویت تعاملات همسایگی نقش ایفا کنند.
- مزایای تعاملات ولایتی
اگر دیپلماسی عمومی بین ایران و افغانستان نتواند یکسری مشکلات را حل و فصل کند و زمینه همکاری بین 2 کشور را افزایش ندهد، پارادیپلماسی به راحتی می‌تواند مشکلات را رفع کند و همکاری بین ایران و افغانستان را در زمینه‌های گوناگون افزایش دهد. تقویت بازیگران پارادیپلماسی مانند مشهد، بیرجند و زاهدان می‌تواند ارتباطات گسترده‌ای را با ولایات مرزی افغانستان ایجاد کند و منطقه مرزی ایران و افغانستان که تا گذشته محل ناامنی و تردد قاچاقچیان بوده را تبدیل به دروازه همکاری و تعامل کند.
قدرتمند شدن ولایات مرزی 2 کشور جایگاه آنان را از رتبه خرد به بین‌المللی تغییر می‌دهد و دید دولت‌های مرکزی ایران و افغانستان را به آنان ارتقا می‌دهد. پارادیپلماسی منطقه مرزی ایران و افغانستان نگرانی‌های مرزی و امنیتی را تا حد ممکن کاهش می‌دهد و افزایش ترانزیت کالا را برای هر 2 کشور به ارمغان می‌آورد و مرز را تبدیل به مکانی می‌کند که زمینه‌ساز تصمیم‌ها و تعاملات کلان برای هر 2 کشور باشد.
حسین آقایی
